Peilingen zijn maar peilingen, en zelfs niet altijd even wetenschappelijk. Toch brengen de recente peilingen naar het kiesgedrag iets aan de oppervlakte dat een nauwgezet waarnemer reeds kon aanvoelen en wat wij al na de verkiezingen van 18 mei voorspelden: er zit sleet op de paarse coalitie. Door de penibele economische situatie barsten de tegenstellingen binnen de regering open, aangezien de diverse fracties niet langer kunnen worden afgekocht met cadeaus. In andere artikels wijzen we op de toenemende kritieken vanuit de vakbonden op de regering; in dit artikel gaan we in op de verschuivingen ter rechterzijde in Vlaanderen.
De peiling van De Standaard/VRT begin februari en de peiling van Le Soir/RTBF van begin maart duiden beide in dezelfde richting. De VLD krijgt een opdoffer: in de laatste peiling tuimelen ze met een magere 18 procent zelfs naar de vierde plaats. Het nieuwe Vlaamse Kartel CD&V/N-VA doet een gooi naar goud, met een verpletterende 30 procent van de stemmen volgens de peiling van Le Soir. En het Vlaams Blok zit gestaag in de lift, waardoor ze zich nu bij de grote vier mogen rekenen. Het ene staat natuurlijk in verband met het andere; de ene zijn dood is de andere zijn brood. Beide andere rechtse formaties worden slapend rijk door de perikelen bij de VLD.
Crisis in de VLD
Het was al een tijd aan het rommelen in de partij van de premier. De boksmatch met Hugo Coveliers, het debat over het migrantenstemrecht en dat over de hoofddoeken, waar de Vlaamse liberalen tweemaal bakzeil moesten halen. De virulente rechterzijde binnen de VLD knarste de tanden van chagrijn. Bart Tommelein, woordvoerder van de hippe Generatie 2016 die de centrumkoers van de liberalen wil voortzetten, relativeerde de nederlaag: “Het is niet omdat we een veldslag verliezen, dat we de oorlog verliezen.” Waarop Coveliers prompt repliceerde: “Dat zei Napoleon ook”.
Een Waterloo dreigt inderdaad. Nochtans organiseerde de partijtop half februari een schitterend congres, ondanks de aanvankelijke domper van slechte cijfers bij de peilingen. De basis mocht eerst naar hartelust kritiek spuien op de ‘te linkse’ koers van de leiding en de toegevingen aan de PS. De politieke kleppers werden echter tactisch tot het einde bewaard. Na Willy De Clercq, die letterlijk sprak alsof het de laatste speech van zijn politieke carrière was, gidste Verhofstadt zonder moeite het congres naar een emotionele apotheose. De congresgangers stemden euforisch voor het project van de eerste minister. Tot dan verliep alles volgens de regels van de kunst.
En nog geen etmaal later slaagt voorzitter Karel De Gucht er via een amendement op het migrantenstemrecht in om die heldhaftige comeback om te keren in zijn tegendeel, een diepe nederlaag. Wat bezielde de anders zo koele voorzitter? Vermoeidheid, zei men. Individuele gemoedstoestanden kunnen volgens ons bezwaarlijk zo’n cruciale keuze van een politicus bepalen, laat staan een partijvoorzitter. Hier zit duidelijk meer achter.
De Antwerpse liberaal Ward Beysen legt de vinger op de wond: “De VLD wordt uiteengereten door het politieke conflict tussen haar linker- en haar rechtervleugel.” En ‘Zwart Wardje’ kan het weten, want hij scheurde vorig jaar nog van de VLD af om het Liberaal Appel te vormen, een donkerblauwe partij die zit te popelen om met het Blok in zee te gaan.
Pyrrusoverwinning
Door naar het centrum te verhuizen krijgen de liberalen nu ook te kampen met dezelfde problemen als de oude CVP. Zolang economisch alles goed gaat, kunnen ze cadeaus uitdelen aan zowel arbeiders, middenstanders als het patronaat en de banken. Vanaf wanneer de crisis inzet, vraagt de heersende klasse en een deel van de middenklasse om de crisis af te wentelen op de rug van arbeiders en bedienden (verdere afbouw sociale zekerheid, meer interimwerk, verlaging loonlasten, slechtere jobs enzovoort). Vandaar het gemekker op de socialisten, bovenal de PS, die zo’n grootscheepse aanval op hun achterban afremmen. Verhofstadt & co beseffen maar al te goed wat een harde rechtse koers zou teweegbrengen. De socialisten zouden hun achterban niet langer in bedwang kunnen houden en binnen de kortste keren zou België overspoeld worden door betogingen en stakingen. Zelfs nu eisen de militanten al hardere standpunten en acties van hun vakbonden om de verworvenheden van de werkende klasse te behouden! Nee, voor dat scenario bedankt de premier. In plaats van de vakbonden te provoceren zal de regering wel op een rustig tempo de verworvenheden afbouwen, in de hoop dat ze zo het protest kunnen indammen.
Maar de liberale rechterzijde volgt Verhofstadt niet in die redenering. “Je gaat toch zeker geen toegevingen doen aan die Walen?” Voor hen is de paarse regering een rode regering met blauwe ministers die de pas van Di Rupo volgen. Het migrantenstemrecht figureerde hierin slechts als symbooldossier. De druppel. En het Vlaams Blok heeft daar zeer slim op ingespeeld. Zij stonden aan het congres van de VLD daartegen campagne te voeren, en u mag er zeker van zijn dat hun standpunt op veel sympathie kon rekenen. Dat het migrantenstemrecht voor vele liberalen een symbooldossier is, toont al hoe dicht ze bij de ideologie van het Blok staan... Het congres zelf werd gedomineerd door dezelfde discussie, op vraag van Jong VLD Antwerpen, die zich bewegen binnen de invloedssfeer van Hugo Coveliers – die andere spreekbuis van de liberale rechterzijde. Coveliers was onmiskenbaar uit op een revanche.
Het congres mocht dan wel geëindigd zijn in een overwinning voor de partijtop, voorzitter De Gucht had de boodschap goed begrepen. Met de heropening van het offensief tegen het migrantenstemrecht wilde hij de rechterzijde opnieuw verzoenen, om verdere schade te vermijden. Maar het draaide even anders uit. Door zijn amendement haalde de voorzitter de VLD-crisis binnen in de regering, en de socialisten waren die wispelturigheid beu. Liever dan de regering de diepte in te storten, stuurde Verhofstadt zijn voorzitter dan maar de laan uit, om vervolgens als een echte Bonaparte even zichzelf te kronen, alvorens de scepter door te geven aan het maagdelijke zieltje van Dirk Sterckx. De balans van deze vaudeville was een kater in de peilingen.
Wie zal zegevieren?
De vraag rijst direct: wat met verkiezingsresultaten als in de peilingen? Dan ontploft ook de federale regering en zit België met een politieke crisis. Niettemin moeten we vaststellen dat het nog geen verkiezingen zijn. De VLD is allerminst uitgeteld. Intussen zijn ze ook, zoals de politieke mode dicteert, in kartel gegaan met de dwerg Vivant en in de komende maanden mogen we een zware verkiezingscampagne verwachten. Toch is het twijfelachtig dat ze nog dezelfde goeie score van vorig jaar gaan neerzetten. Pluimen zullen ze wel laten aan hun twee rechtse concurrenten, de christen-democratie en het Blok.
De CD&V lijkt op het eerste gezicht het meest te winnen bij de liberale crisis. Zij presenteren zich immers als het respectabele alternatief met decennia van beleidservaring. Dat ze de doorvoede loodgieter Dehaene opnieuw als aanvoerder in de strijd werpen, zegt al genoeg. En inderdaad, de christen-democraten zijn meer bestand tegen stormen dan de liberalen om de simpele reden dat ze veel diepere wortels hebben. Ze worden gedragen door een breed netwerk van verenigingen uit allerlei standen. Toch is dit tegelijk ook de zwakte van de CD&V, want in het huidige klimaat kunnen ze niet twee monden voeden. De werkgeversorganisaties zouden de katholieken in de regering aanzetten tot een rechts beleid, net zoals in de jaren ’90. En dat zou het ACW, de arbeidersvleugel, nog meer van de partij vervreemden. Veel CD&V-boegbeelden (o.a. Dehaene, Leterme, Vervotte) mogen dan al in het ACW getogen zijn, toch valt het ten zeerste te betwijfelen of overheidsposten voor de ACW-bureaucratie voldoende zullen zijn om de achterban onder de huidige omstandigheden in het gareel te houden. Momenteel probeert de partijleiding de arbeidersbasis nog te sussen door oppositie te voeren tegen de fiscale amnestie. Maar het kartel met de N-VA heeft de voortschrijdende verrechtsing van de laatste jaren enkel maar bekrachtigd, en dat wordt door het ACW niet op gejuich onthaald. Bert Peirsegale, nationaal secretaris van de Christelijke Mutualiteiten, haakte alvast af...
Dat extreem-rechts opnieuw zal winnen bij de verkiezingen lijdt geen twijfel. De thema’s die de laatste maanden het politieke debat domineren (migrantenstemrecht en hoofddoek) zijn immers koren op de molen van het Blok. Nochtans zijn ze volgens de peiling van februari geen prioriteiten voor de ‘kiezer’. Die ligt meer wakker van werkgelegenheid, sociale zekerheid en gezondheidszorg. Door keer op keer het Blok na te praten slaagt de VLD er evenwel in om de stemmen voor extreem-rechts gedurig op te drijven. Mensen verkiezen het origineel immers boven de kopie. En was het niet Verhofstadt die heeft gezegd dat het succes van zijn regering afgemeten moet worden aan het (gebrek aan) succes van het Blok?
Een opmerkzaam oog zal overigens hebben vastgesteld dat werkgelegenheid, sociale zekerheid en gezondheidszorg typische socialistische thema’s zijn. Voor SP.a en PS zou het dus een makkie moeten zijn om meer dan de helft van de Belgen achter hun programma te scharen, ware het niet dat de leiding van die partijen spijtig genoeg niet weet wat een echt socialistisch programma is...
