Op zaterdagochtend 14 januari heeft een grote meerderheid van de leden van NewB, een Belgische coöperatieve bank, besloten de bankactiviteiten van de coöperatie te verkopen. Dit gebeurde aan de Vlaamse commerciële bank VDK. Deze beslissing maakt een einde aan een decennium van hoop van een deel van de arbeidersbeweging en de coöperatieve beweging om een ethisch alternatief op te bouwen voor de banken die verantwoordelijk waren voor de economische crisis van 2008.
Een dag na deze aankondiging besloten UCLouvain en de openbare investeerders van Brussel (Finance&Invest Brussels) en Wallonië (W.Alter) de terugbetaling van hun aandelen in NewB te vragen. De twee overheidsinstellingen hadden immers eind 2021, tijdens een fundraising waarmee NewB 35 miljoen euro had opgehaald, aangekondigd dat ze een investering van maximaal een miljoen euro deden. De bijdrage van de UCLouvain aan NewB, samen met de UCLouvain Saint-Louis - Brussel, bedroeg 200.000 euro. Deze aankondigingen van aanvragen tot terugbetaling openen de weg voor een sneeuwbaleffect bij kleine investeerders en coöperanten. Volgens La Libre Belgique zou ook de Université Libre de Bruxelles zich binnenkort uit de coöperatie kunnen terugtrekken.
Nadat NewB in oktober 2022 haar banklicentie verloor omdat ze de door de Nationale Bank vereiste 40 miljoen euro extra niet kon opbrengen, sloot ze een fusie met de Gentse VDK-bank. Daardoor begon NewB zichzelf stap voor stap te ontmantelen.
De handelsbank VDK was destijds een poging van de christelijke vakbeweging om een eigen bank op te bouwen. In 1926 richtte het Volksspaarwezen in Gent een openbaar spaarwezen op. Dit publieke spaarnet werd opgericht door arbeiders, waaronder onderwijzers en bedienden, die naast hun werk het bijkantoor beheerden. Gaandeweg ontstond een netwerk van bijkantoren dat uitgroeide tot een spaarbank. In 1980 kocht VDK Spaarbank de voormalige Ford-garage aan het Sint-Michielsplein in Gent van de familie Vandersmissen. In 1984 werd dit haar hoofdzetel. In 1993 verandert zij haar naam in BACOB en groeit zij uit tot de handelsvennootschap Artesia Banking Corporation, maar wordt vervolgens rond het jaar 2000 opgeslorpt door de Frans-Belgische bank Dexia. Uiteindelijk wordt NewB de Franstalige vleugel van de Vlaamse VDK.
Het NewB-project begon in 2011, na de bank- en financiële crisis van het najaar van 2008, op initiatief van 24 organisaties die zich hadden verzameld rond een project voor een ethische en duurzame bank. Onder die 24 instellingen bevonden zich verschillende vakbonden, Oxfam, 11.11.11, enz. Later sloten nog diverse andere organisaties zich bij hen aan. Het einde van dit ethische en duurzame bankproject was alleen mogelijk dankzij een aanzienlijke hoeveelheid energie, hoop en geld die velen van hen gedurende meer dan 10 jaar hebben verstrekt.
De arbeidersbeweging en de verenigingsbeweging zouden lessen moeten trekken uit deze nederlaag. Wij willen bijdragen aan een discussie over het opbouwen van levensvatbare alternatieven in het kapitalisme, maar de coöperatieve economie, die is opgezet als een middel om het kapitalisme te elimineren, heeft historisch gezien het tegenovergestelde effect gehad; de hele arbeidersbeweging is aangetast door de kapitalistische mentaliteit en praktijken. In het geval van NewB had de coöperatie niet eens de wil om het kapitalisme te vervangen. We moeten eerlijk zijn tegenover onszelf: ofwel bouwen we alternatieven die tot doel hebben dit economische systeem omver te werpen, ofwel blijven we de tijd en het geld van duizenden mensen verspillen.
Drie jaar geleden schreven we:
"Het zou veel rendabeler zijn om te strijden voor de onteigening van het kapitalistische eigendom en dit te vervangen door een democratisch geplande en genationaliseerde economie. De belangrijkste hefbomen van de economie zouden dan in handen zijn van de hele samenleving, met name van de arbeidersklasse. De bedrijven zouden onder controle staan van de arbeiders, maar ook onder controle van de meerderheid van de bevolking via een centraal plan. Overschotten zouden dan kunnen worden besteed aan de behoeften en belangen die de samenleving collectief en op democratische wijze zou bepalen.’’
Het realisme van de vakbondsleiders in onze landen heeft ertoe geleid dat meer dan 70.000 mensen hun spaargeld hebben gegeven aan een Vlaamse commerciële bank, die misschien wel ethisch is, maar toch commercieel. Het bewijs is dat ene Bostoen, grootaandeelhouder en bestuurder van de zeer onethische KBC-bank, zonder problemen in het kapitaal van de VDK kon stappen. Het resultaat van dit decennium: we zijn nog even ver verwijderd van de mogelijkheid van een openbare bank onder arbeiderscontrole als tien jaar geleden. In die zin was het veel nuttiger geweest om de campagne "Belfius is van ons" te blijven steunen en van de nationalisering van deze bank (gered met overheidsgeld en vervolgens teruggegeven aan de privé-sector) en de democratische controle ervan de politieke strijd van de Belgische arbeidersbeweging te maken. Laten we ervoor strijden dat de volgende keer een werkelijk antikapitalistische logica de initiatieven van de vakbondsleiders inspireert. Dit vereist een aanzienlijke versterking van de marxistische ideeën binnen de arbeidersbeweging.
