De regering Verhofstadt is inmiddels twee maanden jong. Haar belangrijkste activiteit was totnogtoe de bestrijding van de dioxinecrisis, een vergiftigde erfenis van het vorige kabinet. We willen ons hier voorlopig beperken tot een doorlichting van het grotendeels vage regeerakkoord, maar de aanpak van de dioxinecrisis toont nu al duidelijk aan waar de prioriteiten van deze regering liggen.
Het door Verhofstadt zo vergruisde vadertje staat heeft zich inmiddels geëngageerd de geteisterde bedrijfswereld miljarden toe te stoppen, terwijl de regering tot vandaag de dag het niet nodig vond de vakbonden te betrekken. Of zijn de 30.000 technisch werklozen ten gevolge van de dioxinecrisis geen betrokken partij?
Vernieuwing?
Een "raar zootje bijeen". Zo zou je de regering Verhofstadt op het eerste gezicht kunnen beschrijven. Het lag niet meteen in de traditie van de Belgische politiek dat uit de hutspot die tot stand kwam na de laatste verkiezingen zo snel een regeringsploeg kon worden samengesteld. Toch leerde een eenvoudig rekensommetje op de avond van de verkiezingen ons al dat de huidige coalitie de enige symmetrische was -op een traditionele tripartiete na- die over een voldoende meerderheid beschikte in de drie landsdelen. De dioxinecrisis was daarbij een katalysator om de regeringsvorming snel te laten verlopen, want elke dag verloor het Belgisch bedrijfsleven miljoenen.
Maar goed. Vandaag zijn VLD-PRL, SP-PS en Agalev-Ecolo broederlijk verenigd om het land naar betere tijden te leiden. CVP-PSC zitten na veertig jaar regeringsdeelname (of is het honderd, de vier Spaakjaren niet meegerekend) onwennig in de oppositie. Omdat het regeerakkoord "in het verlengde ligt van dat van de vorige regering, zullen de christen-democraten een constructieve oppositie voeren," aldus uittredend CVP-voorzitter Van Peel. Zoveel vernieuwing staat ons blijkbaar toch niet te wachten
Links?
Johan Van De Lanotte noemt de regering Verhofstadt "de meest linkse van de voorbije twintig jaar". Buiten het feit dat dit van de regering Dehaene ook werd gezegd, is die verwijzing nogal ongelukkig gekozen. Twintig jaar geleden kwam Martens I aan de macht, geflankeerd door Spitaels. Ze hield het acht maanden uit. Martens II volgde, die het drie maanden volhield. Martens III was een tripartiete die vijf maanden standhield en Martens IV kon acht maand overeind blijven. Volgde Eyskens-Mathot die het bijna zes maand kon trekken En toen werden de socialisten voor zeven jaar in de oppositie begraven. En links kon je al die regeringen bezwaarlijk noemen.
Waarom is de regering Verhofstadt volgens Van De Lanotte een "linkse" regering? Ten eerste zijn de liberalen "veranderd". Nu ja, Verhofstadt zegt van de socialisten hetzelfde. Meer nog, niet de CVP, maar de VLD is sedert 16 juni plots de nieuwe centrumpartij van Vlaanderen, dixit Van De Lanotte in Knack. Daarenboven zorgen Agalev en Ecolo voor een duidelijke linkse stempel. En de SP heeft vrijwel haar volledig kiezerscontract in het regeerprogramma kunnen proppen. Deze laatste twee elementen verklaren weliswaar de vrijwel unanieme steun van het SP- en PS-congres aan de regeringsdeelname, dit ondanks de historische verkiezingsnederlaag, maar om de regering te beoordelen is een diepergaande analyse nodig.
Imago en praktijk
Volgens Verhofstadt bestaan de oude breuklijnen niet meer sedert de val van de Muur. "Er is geen ideologische strijd meer tussen links en rechts zoals wij die in onze studententijd hebben meegemaakt" (De Standaard 1 september). De regering schrijft zich in "een nieuwe zoektocht" in: "De enen noemen dat poldermodel, anderen hebben het over de "derde weg", zegt hij in hetzelfde interview.
Na bijna twaalf jaar CVP-SP coalitie, komt de ploeg van Verhofstadt in elk geval vernieuwend over. De communicatiestrategen achter de premier zullen hun uiterste best doen om dit imago hoog te houden. Maar uiteindelijk zal deze ploeg beoordeeld worden op wat ze doet, niet op hoe ze overkomt. Nu kan de regering tot op zekere hoogte nog genieten van een wittebroodsperiode, maar lang zal dit niet duren. Verhofstadt is net als de nieuwe SP-lichting zijn mosterd gaan halen bij Tony Blair, die mediageile premier van Groot-Brittannië. Toen hij als een koorknaap Downingstreet binnenwandelde, ging een zucht van verlichting door het door de Tories moegetergde eiland. Maar nog geen twee jaar later vallen de Labour bastillons als kaartenhuisjes ineen. Niet de charme van Blair, maar de liberale koers van zijn regering zijn uiteindelijk bepalend. Schröder heeft onlangs dezelfde les ondervonden tijdens de deeltijdse verkiezingen in Duitsland. SP, PS en de Groenen zijn dus gewaarschuwd. Trouwens, met de gretigheid waarmee Agalev en Ecolo de regering zijn binnengestapt, hun principes één voor één lustig achter zich verbrandend, kunnen we nu al beloven dat ze hun electoraal graf aan het delven zijn. Stemrecht voor migranten, Doel, de bochten van Aelvoet omtrent de dioxinenormen het zal hen zuur opbreken.
Regeerprogramma
"Een nieuw politiek project, met een doelmatige staat, meer burgerdemocratie, een activerende welvaartsstaat, lastenverlaging, fiscale stimuli, een breed gesprek over institutionele hervormingen en één controlesysteem voor de voedselketen" waren de centrale thema’s in de regeringsverklaring van Verhofstadt voor het parlement. Met deze woorden wil Verhofstadt antwoorden op het diepgeworteld ongenoegen onder de bevolking over alles wat kromloopt in België, een ongenoegen dat in alle hevigheid aan de oppervlakte kwam met de Witte Mars. Verhofstadt moet het verloren vertrouwen in de burgerlijke staat herstellen. Om dit te doen moet hij de staat hervormen. En dit kan hij beter zonder de christen-democraten dan met. Maar tussen moeten en kunnen staan praktische bezwaren. Voor justitie heeft het kabinet 15 miljard extra uitgetrokken voor de komende jaren, maar wat zijn de plannen voor het onderwijs, de ambtenarij, de openbare bedrijven, enz. Naast de mooie beloftes over een "beter bestuur", staan in het sociaal-economische luik een aantal krachtlijnen, die duidelijk aanwijzen welk pad het paars-groene kabinet zal bewandelen. We pikken er de belangrijkste uit.
* soepeler arbeidstijden zonder hogere loonlasten: wat is dit anders dan nog meer flexibiliteit zonder compensatie?
* fiscale aanmoediging voor pensioenfondsen: door privé pensioenfondsen aan te moedigen ondergraaft de regering in feite het bestaande pensioenstelsel. Het ligt in het verlengde van de filosofie van de "actieve welvaartsstaat". De staat verzorgt een minimumpensioen, wil je méér, dop je eigen boontjes. De employment benefits in de bedrijfswereld, meestal uitsluitend weggelegd voor hogere kaders, worden hierdoor aantrekkelijker gemaakt. Op naar een verdere veramerikanisering van de samenleving
* fiscaliteit: positief is dat de belastingen op de minimumlonen omlaaggaan (wat een extra netto inkomen van 1500 frank per maand zou opleveren). Maar er is geen enkele maatregel voorzien die de compleet scheefgetrokken situatie tussen de belastingen op kapitaal en arbeid rechttrekt. Integendeel, de fiscus wordt nog vriendelijker voor het kapitaal (zie pensioenfondsen)
* belasting verschuift van arbeid naar milieuverbruik. Om de Groenen te paaien. Deze maatregel is niet geconcretiseerd, maar ze doet hard denken aan "geven met de ene hand en nemen met de andere".
* privatiseringen: verdere verkoop van overheidsactiva staat ingeschreven in het regeerakkoord. Wat schiet er nog over? Belgacom, de NMBS ("privé investeringen in de NMBS", wat de deur opent voor privatisering. Vice-premier en Minister van transport, Mobiliteit en Verkeersveiligheid Isabelle Durant (Ecolo) verklaarde reeds dat "Ecolo zich niet a priori verzet tegen privatiseringen)
* modernisering openbare diensten. In de praktijk betekent dit meer flexibiliteit, ondergraving van het ambtenarenstatuut, enz.
De initiële geluiden uit de Wetstraat klinken leuk: goedkopere elektriciteit (gemiddelde 700 frank per jaar, wauw), hoger netto minimumloon, meer geld voor de sociale zekerheid, minder belastingen Zo leuk dat de CVP het regeerprogram onbetaalbaar vindt en Verhofstadt beticht van Sinterklazenarij. We willen de CVP natuurlijk niet achternalopen, maar de regering denkt te kunnen profiteren van een gunstige economische conjunctuur en begrotingsruimte. De budgettaire kost van de dioxinecrisis en de wankele economische situatie op wereldvlak zal haar snel ontnuchteren. De concretisering van het bovengenoemd lijstje zal bovendien al gauw stuiten op verzet binnen de arbeidersbeweging. De werknemers van Belgacom staan al een paar maanden te trappelen om in actie te schieten, maar de vakbondsleiding houdt voorlopig de boot af. Het onderwijs en de openbare diensten in het algemeen staan waarschijnlijk als volgende in de rij.
CVP
Met de sociale verkiezingen in het vooruitzicht is het niet uitgesloten dat het ACV wel eens het vuur aan de lont kan steken van sociale bewegingen. De leiding zal weliswaar ook met deze regering op de rem blijven staan, niet om het vel van Verhofstadt te redden, maar om de CVP niet te splitten. De CVP is misschien wel de sterkste troef van Verhofstadt. Nu deze traditionele machtspartij in de oppositie zit, zou ze wel eens kunnen desintegreren door haar interne tegenstellingen. Van De Lanotte heeft waarschijnlijk gelijk wanneer hij zegt dat de CVP noodgedwongen naar rechts zal evolueren. De aarzelende houding rond het doorbreken van het cordon sanitair rond het Blok is hiervan een voorbode. Maar het ACV zou wel eens in de andere richting kunnen evolueren, zeker nu het bindmiddel in de bestuurlijke macht is weggevallen. Van De Lanotte speculeert erop dat het ACV bij de SP zal komen aankloppen. Hij ziet hierin de contouren van één grote linkse partij, die daarom niet noodzakelijk onder de naam SP moet blijven bestaan. De vraag is of dit mogelijk is wanneer de SP binnen de regering een liberale politiek voert. En het antwoord is neen. Indien het morgen (niet letterlijk te nemen a.u.b.) het tot sociale uitbarstingen komt, zou de christelijke arbeidersbeweging wel eens naar een onafhankelijke politieke stem kunnen zoeken. En de hertekening van het politieke landschap langs heel andere lijnen evolueren dan de huidige strategen van de Keizerslaan (binnenkort niet meer, het gebouw wordt verkocht om de Agustaput te dempen) beogen
