"Laat ik u ook zeggen: we hebben op 13 juni, meer dan 11 jaar geregeerd. Dit is geen eindpunt, het is een tussenstation. Daarbij wil ik zeggen dat we grosso modo, zonder triomfalistisch te doen, dat we onze doelstellingen hebben gehaald over die 11 jaar."
"Maar men wint geen verkiezingen met wat men gedaan heeft, men wint verkiezingen alleen met wat men voorstelt als oplossingen voor actuele problemen en daarbij kan men steunen op de geloofwaardigheid van wat men in de afgelopen periode al of niet heeft gepresteerd."
Louis Tobback op SP-verkiezingscongres van 27 maart.
De SP staat voor een grote uitdaging. Sommige peilingen voorspellen regelrechte rampspoed. In het slechtste geval behaalt de partij amper 15% en dreigt ze zelfs voorbijgestoken te worden door het Vlaams Blok. Vijftien jaar geleden behaalde de SP met de Europese verkiezingen nog meer dan 28% van de stemmen. De meer dan 11 jaar regeringsdeelname zou met andere woorden resulteren in het verlies van een kleine helft van het kiezerspubliek. Indien het waar is wat Louis Tobback zegt, namelijk dat "we onze doelstellingen hebben gehaald", dan schort er blijkbaar iets aan onze doelstellingen. Trad de SP 11 jaar geleden in de regering om alle rendabele staatsondernemingen te privatiseren? Om de KS en de RMT op te doeken? Om gedurende drie jaar de lonen te bevriezen? Om langdurige werklozen te schorsen? Om asielzoekers in kampen op te sluiten en brutaal te deporteren? We denken van niet. En bestaat er geen rechtstreeks verband tussen het palmares van de regeringsdeelname en de tanende electorale aanhang? We denken dit evenmin.
Maar goed, laten we veronderstellen dat we het tij kunnen keren. Dat we met opgeheven hoofd naar de kiezer kunnen gaan met een radicaal programma dat een oplossing biedt voor de actuele problemen. De SP trekt naar de kiezer met een "kiescontract", bestaande uit 21 concrete punten die na vier jaar moeten verwezenlijkt zijn. Er zouden zich reeds 5.000 militanten hebben aangemeld om hiermee huisbezoeken af te leggen, een idee van campagneleider Johan Vande Lanotte dat door de Standaard vergeleken wordt met een "platform van Rode Jehova's". Met deze campagne beoogt Tobback 900.000 kiezers -108.000 meer dan in 1995- te overtuigen op de SP te stemmen.
Op het eerste gezicht stelt de SP een aantal aantrekkelijke programmapunten voor: 200.000 nieuwe jobs tegen 2003, een gegarandeerde startbaan voor elke jonge werkzoekende, 15.000 extra jobs in de sociale economie, extra middelen voor de gezondheidszorg, het milieu, kinderopvang e.d. De partij wil het accent leggen op herverdeling van de rijkdom en een nieuwe "retour du coeur." Op basis van deze doelstellingen, die volgens ons weliswaar niet ver genoeg gaan, kunnen we toch zeggen dat het een stap vooruit is. Maar laten we eerst eens nagaan hoe de partij deze doelstellingen denkt te verwezenlijken. We halen enkel de hoofdpunten aan en verwijzen hierbij ook naar de middenpagina's over het programma dat Vonk voorstelt.
Werk voor iedereen
De SP wenst alle beschikbare budgettaire middelen in te zetten voor de werkgelegenheid. Er wordt hierop één uitzondering gemaakt: de uitvoering van het Octopusakkoord. Dit houdt in dat er geen ruimte zou vrijkomen om de fiscale discriminatie weg te werken tussen gehuwden en samenwonenenden, een eis die de CVP hoog in het vaandel draagt.
Een eerste punt dat we hierbij moeten maken – en dit geldt voor het hele programma – is dat alles netjes kadert binnen de regels van de vrije markt en het daaraan verbonden strak begrotingsbeleid. Bovendien redeneert men vanuit een voortgezette economische groei vaan het BBP met 2,25% per jaar, een perspectief dat wij totaal niet delen (zie artikel deflatie). Maar goed, stel dat de uitgangspunten zouden kloppen. Hoe denkt de partij die 200.000 banen te creëren? Op vier jaar tijd wil de SP hiervoor 50 miljard tegenaan gooien, bovenop de door de regering reeds beloofde lastenvermindering van 108 miljard voor de bedrijfswereld. De 50 extra miljard wil de SP putten uit een op te richten Vlaams en federaal inhaalfonds, gespekt door de gedeeltelijke privatisering van de Gewestelijke Investeringsmaatschappij en de verkoop van het laatste restje ASLK-aandelen. Daarenboven wil de SP de vennootschapsbelasting verlagen van 41 naar 36 procent om het psychologisch klimaat voor buitenlandse investeerders aantrekkelijker te maken en heeft de partij een negenpuntenplan klaarliggen om de kmo's te ondersteunen. Met andere woorden: de SP hoopt de socialistische doelstelling van 200.000 extra banen te bereiken door het toepassen van regelrechte liberale recepten. Want hoe moeten die jobs er komen? Door de loonlasten te verminderen en het bedrijfsklimaat vriendelijker te maken. De onzichtbare hand van de vrije markt zal dan zeker wel de rest doen. Het patronaat creëert echter geen jobs wanneer de loonlasten verlagen, maar wanneer ze nood heeft aan nieuwe arbeidskrachten voor uitbreiding van de productie. En in de context van een ernstige groeivertraging en overproductiecrisis, zal het enige resultaat van de voorgestelde maatregelen neerkomen op het spekken van de zakken van de patroons.
Ten tweede is het hoogst onwaarschijnlijk dat de CVP haar verkiezingsbelofte in verband met belastingsvermindering voor gehuwden zal inslikken. En de CVP blijft de uitverkoren coalitiepartner van de SP. Informele bronnen vertellen ons dat de SP reeds een overeenkomst heeft met de CVP om de belastingsvermindering voor gehuwden door te voeren in ruil voor een wettelijke regeling van het samenlevingscontract. De zeer twijfelachtige vrijgekomen budgettaire ruimte die volledig zou moeten gaan naar tewerkstelling zal zo goed als zeker nog verwateren bij nieuwe regeringsonderhandelingen. Laten we nu de rest van de voorstellen inzake tewerkstelling overlopen.
Actie startbaan
Deze actie biedt de jongeren de garantie dat al wie jonger is dan 25 jaar tegen 2003 ten laatste zes maanden zonder job "een eerste reële kans krijgt". Met andere woorden: geen engagement, maar een "kans". Hoe? Voor jongeren met hoogstens een diploma secundair onderwijs wil de SP een loonkostverlaging van 10.000 frank verlenen, om het voor de werkgevers interessant te maken onder die achtergestelde groep te rekruteren. Voor wie na zes maand nog geen werk heeft voorziet de SP een "aanzienlijke startbaanpremie", waardoor de loonkosten nog verder worden verlaagd. Indien zou blijken dat deze maatregelen niet zouden volstaan, zullen "aanvullende maatregelen worden genomen". Met andere woorden: de SP wil jongeren een baan bezorgen door ze tegen spotprijzen op de arbeidsmarkt te gooien in de hoop dat de patroons ze zullen kopen. Deflatie op de arbeidsmarkt dus. Nergens lezen we garanties of engagementen vanwege de patroons. Enkel het blinde vertrouwen in de vrije markt moet zorgen dat alle jongeren aan een baan worden geholpen, zoniet komen er "aanvullende maatregelen". Welke? We hebben er het raden naar...
Recht op een vierdagenweek
Het SP-programma spreekt in dit verband van "een betere verdeling van de bestaande arbeid". Geen uniforme verlaging van de arbeidsduur, maar het recht op een vierdagenweek, dat "niet mag leiden tot een groot koopkrachtverlies", met andere woorden: vrijwillige arbeidsduurvermindering met loonverlies. In het programma lezen we: "De afgelopen eeuw is de arbeidsduur steeds korter geworden, en wat sommigen er ook van mogen denken, die vermindering zal zich blijven doorzetten." De SP-tekst stelt de arbeidsduurvermindering voor als een soort natuurlijk proces ten gevolge van de technologische vooruitgang. Is men dan de eigen geschiedenis vergeten? Elke arbeidsduurvermindering is er gekomen op basis van strijd. Trouwens, de arbeidsduur is in werkelijkheid aan het verlengen. Volgens een onderzoek van Vacature (De Morgen 18/3/99) klopt de gemiddelde Vlaming 8 overuren per week. In plaats van de wettelijke 38 of 40-uren werkt men gemiddelde 46 uren per week. De patroons proberen in de laatste jaren hun winstvoeten te herstellen door meer meerwaarde te persen uit de arbeiders via opdrijving van het arbeidsritme en overuren. Deze trend kan enkel worden omgebogen door de strijd aan te gaan voor een radicale arbeidsduurvermindering met verplichte evenredige aanwervingen, een "avontuur" waartegen de SP-leiding zich nadrukkelijk verzet. Maar door zich neer te leggen bij de markt laat ze de arbeiders zelf opdraaien voor arbeidsduurvermindering. Het mag de patroon immers geen cent kosten, de concurrentiepositie nietwaar...
Andere maatregelen
De SP wil 15.000 jobs creëren in de "sociale economie": kringloopcentra, groenonderhoud, buurtvernieuwing, renovatie, fietsateliers, strijkwinkels, boodschappendiensten, enz. Hiervoor "moeten de nodige middelen worden vrijgemaakt" voor loonkostensubsidies, financieel-economische steun en managementondersteuning. Bedoeling is laaggeschoolden, langdurige werklozen en personen met een handicap in te zetten in maatschappelijk nuttige taken. Elke job die bijkomt is natuurlijk meegenomen, zeker voor de meest kwetsbare groepen, maar de maatregelen zijn weinig concreet (cijfers?) en onvoldoende. De SP wil voorts elke werkende ouder een decretaal verankerd recht op kinderopvang garanderen. Er bestaat een potentiële opvangbehoefte voor zo'n 40.800 kinderen tot zes jaar. Op vijf jaar tijd wil de SP een extra opvangcapaciteit voor 20.400 plaatsen creëren, wat voor 1775 voltijdse jobs moet zorgen (de helft van de bestaande behoefte, de andere helft moet dus nog tien jaar wachten). Ook moet de buitenschoolse kinderopvang worden uitgebreid met 37.800 plaatsen, wat neerkomt op een extra tewerkstelling van 700 voltijdse laaggeschoolden. Hiervoor wil de partij 4,2 miljard uittrekken in de komende vijf jaar.
Sociale zekerheid voor iedereen
De SP gaat er prat op het sociaal zekerheidsstelsel te hebben gered en voorziet een aantal bijsturingen in de komende jaren op het vlak van de chronische zieken, zorgverzekering, wettelijk pensioenstelsel en de controle op de farmaceutische industrie. Vier miljard extra voor chronische zieken, 9 miljard extra per jaar voor de financiering van de zorgverzekering, behoud van het wettelijk pensioenstelsel, waarbij "door een daling van het overheidstekort en rentelasten voldoende middelen vrijkomen voor de pensioenen en de vergrijzing". Elke frank extra voor de sociale zekerheid is mooi meegenomen, maar de zwakte van het programma ligt alweer in de financiering, die volledig afhankelijk wordt gesteld van de economische evolutie en de eraan gekoppelde verwachte ontwikkeling binnen de overheidsfinanciën. Een recessie zal de budgettaire evenwichten opnieuw overhoop halen, zodat diezelfde logica zal leiden tot bezuinigingen in de sociale sector. De SP stelt terecht de misbruiken aan de kaak binnen de farmaceutische industrie, waar 15% van de omzet wordt aangewend voor de marketing en wil de "gigantische promotiekosten aan banden leggen" door deze kosten fiscaal te behandelen als verworpen uitgaven. De enige manier om de misbruiken uit te schakelen is echter de farmaceutische industrie te nationaliseren. Waarom moeten bedrijven geld verdienen op medicamenten? Trouwens, zolang de privé het er voor het zeggen heeft, zullen ze fiscale afstraffingsmaatregelen proberen te beantwoorden door prijsstijgingen.
Andere programmapunten
De SP besteedt veel aandacht aan het mobiliteitsprobleem: gratis openbaar vervoer voor kinderen onder de twaalf en 65-plussers; "regelmatig openbaar vervoer binnen een redelijke afstand voor iedereen", een derde minder verkeersslachtoffers via o.a. investeringen in veiliger wegen en strengere reglementering. De partij wil 20.000 extra woningen in de sociale huisvesting (4.000 per jaar). Wat het milieu betreft pakt de SP uit met het MAP, ze wil 1.000 jobs creëren voor het beheer van bos- en natuurgebieden (en 14.000 ha bos en natuur kopen), werk maken van alternatieven op kernenergie, minder pesticiden gebruiken, enz. De partij wil verder een armoedenorm in Europa om de armoede terug te dringen tot het niveau van de drie best presterende landen (dus 40 miljoen armen in plaats van 60 miljoen). Hoe? We hebben er het raden naar. Kindermishandeling moet overal strafbaar zijn, dus ook in derdewereldlanden (wat de deur openzet voor economische sancties tegen deze landen). De gigantische schuldenlast van de derdewereld wil de SP verzachten door jaarlijks 500 miljoen extra uit te trekken voor schuldaflossing (druppel op gloeiende plaat). Er is het "actieplan respect" van Vande Lanotte, waarin we lezen dat "iedereen vandaag aanvaardt dat onze economie in zekere mate de vrije markt nodig heeft" (wij dus niet). Tegenover rechten moeten ook plichten staan (wij bieden kansen, als je ze niet neemt, rot op -onze interpretatie). Op het vlak van preventie is reeds veel gedaan, nu moeten we het over andere acties hebben: rol van huisagent bij bestrijding van jeugddelinquentie, herstelrecht, alternatieve sancties, klassieke straffen...
Ten slotte wordt nog een woordje besteed aan het jongerenpact (recht op een toffe school, mobiliteit, werk, radicale democratie, solidariteit,...) en aan de staatshervorming (geen hervorming om de hervorming, enkel in functie van functionaliteit); de "interpersoonlijke solidariteit blijft het basisprincipe inzake de houding inzake de sociale zekerheid (dus geen ondubbelzinnige verwerping van een gedeeltelijke federalisering, wat de deur openzet voor bvb de federalisering van de gezondheidszorg, een must voor de CVP).
Besluit
Hoeft het gezegd dat de zwakheid van het SP-programma ligt in het blindelings aanvaarden van de wetten van het kapitalisme? Onder de noemer van herverdeling van de rijkdom en retour du coeur krijgen we een batterij maatregelen voorgeschoteld die de deels bescheiden, deels ambitieuze doelstellingen nooit zullen kunnen waarmaken. Grosso modo is de redenering als volgt: "er komt in de komende vijf jaar 160 miljard vrij. Hoe kunnen we die gebruiken?". Geen woord over strijd, geen woord over krachtsverhoudingen, geen woord over socialisme. En wat als die 160 miljard niet vrijkomt (en je kan er donder op zeggen)? Dan zal dezelfde logica leiden tot de politiek van de afgelopen jaren: medebeheer van een systeem in crisis. De "kreupele paarden" die van het boegbeeld nog een extra ezelsstamp meekregen op het laatste SP-congres hebben gelijk: enkel door een radicale verlinksing van het programma kan de SP het verloren electoraal terrein nog recupereren. Het programma klinkt links en sociaal, maar de concrete invulling ervan is dit niet.
