Een boek over de sociale zekerheid. Een boek dat ons waarschuwt: 'Uw sociale zekerheid is in gevaar'! Aanleiding is er genoeg: de sociale zekerheid bestaat 65 jaar en ze staat onder druk, de vakbond bestaat 100 jaar en staat ook onder druk, er zou zwaar bespaard moeten worden in onze sociale zekerheid, in vergelijking met andere landen presteert onze sociale zekerheid zeker niet slecht en toch zien we dat onze sociale bescherming achteruit gaat. Redenen genoeg dus voor een boek over de sociale zekerheid.
Het meest opmerkelijke is misschien nog wie dit boek heeft geschreven. Het is van de hand van Jef Maes, historicus, jarenlang actief in de werklozenwerking van het ABVV, directeur van het sociaal departement van de studiedienst van het ABVV en expert inzake onze sociale zekerheid vermits hij al 15 jaar zetelt in de beheerscomités van de sociale zekerheid en in de Nationale Arbeidsraad.
Ik was temeer benieuwd naar wat de combinatie van het momentum en de auteur zou opleveren. Zouden we getrakteerd worden op interessante, visionaire bespiegelingen om onze sociale bescherming te verbeteren, om ze Europees, misschien zelfs mondiaal te verbeteren? Zouden we getrakteerd worden op interessante ideeën om tot een offensieve strategie terzake te komen? Hier blijf ik jammer genoeg een beetje op m'n honger zitten.
Het boek heeft uiteraard z'n verdiensten, het biedt een goed overzicht van het debat. We krijgen eerst een beknopte geschiedenis van onze sociale zekerheid, die niet teveel stil staat bij het verleden maar net voldoende aandacht biedt voor wat er de laatste decennia is gebeurd, van het rechtse beleid in de jaren 1980, de verdere afkalving in de jaren 1990, het geknoei van Paars en het recente streven naar een inhaaloperatie vanwege de arbeidersbeweging. Dankzij de betrokkenheid van de auteur in het beleid, krijgen we vaak anekdotes voorgeschoteld die een goed inzicht bieden in de mechanismen die achter de schermen spelen. Wat het vaak interessant maakt, niet altijd hoopgevend, soms zelfs wraakroepend.
Na deze historische schets maakt Maes een analyse van enkele actuele vraagstukken. Hier komt zijn positie en zijn ervaring misschien nog het best tot z'n recht. In tegenstelling tot de al te eenvoudige rechtse analyses die we overal voorgeschoteld krijgen, maakt Maes een duidelijke stand van zaken op. Hij wijst er terecht op dat onze sociale zekerheid de laatste decennia al te veel een melkkoe is geworden voor allerlei rechten zonder dat er bijdragen tegenover staan en duidt goed hoe de regering al te veel facturen doorschuift naar de sociale zekerheid zonder ervoor te zorgen dat er inkomsten tegenover staan. En dan gaat het niet over de migranten of de werklozen! Het gaat wel over het blokkeren van de staatstoelage op een nominaal bedrag, over de kosten van de politiehervorming die worden doorgeschoven naar de sociale zekerheid, over gemeenschapsbevoegdheden die worden doorgeschoven naar de federale sociale zekerheid, over de bijdrageverlagingen aan de werkgevers, over de kosten van het zelfstandigenstatuut, over het werknemersstelsel dat bijna alle kosten van de gezondheidszorgen betaalt... En het gaat over nog veel meer. Over splitsen, over vergrijzing en over nieuwe sociale evoluties. Interessant leesvoer dat bol staat van de argumenten die ingaan tegen het idee dat onze sociale zekerheid niet meer betaalbaar is. Maes wijst er terecht op dat niet de uitgaven het probleem zijn maar wel de inkomsten.
Vervolgens gaat Maes in op alternatieven en voorstellen. En daar mis ik toch enige durf en ervaar ik toch een heleboel illusies. We krijgen hier het ABVV-programma voorgeschoteld, waar zeker interessante dingen in staan: strijd tegen de fiscale fraude; de notionele interest afschaffen; de bijzondere sociale bijdrage omvormen tot een algemene sociale bijdrage waar ook de vermogens aan bijdragen; de sociale facturen die correct gefactureerd moeten worden; de almacht van dokters, specialisten en de farmaceutische industrie uit onze gezondheidszorg weren, enz.
Maar tegelijktertijd blijft dat eisenprogramma toch heel braaf. Als het over pensioenen en uitkeringen gaat, dan beperkt Maes zich tot een pleidooi voor het mechanisme van de welvaartsvastheid. Dat mechanisme is zeker nodig, maar er mag gerust meer gevraagd worden. Maes zegt hierover echter (p. 142): 'Zolang de lonen niet sneller stijgen dan vandaag, en zolang de kloof tussen lonen en uitkeringen niet opnieuw oploopt, zullen vakbonden en politici zich ervan bewust moeten zijn dat ze hun terechte vragen voor sociale verbeteringen binnen dat mechanisme van welvaartsaanpassingen moeten realiseren.' Wat zeer gelaten is en vol aanvaarding van de sociale verhoudingen.
Een zelfde verhaal ten aanzien van de lastenverlagingen. Hierover lezen we (p. 122): 'Je zou er, met het oog op de tewerkstelling, nog mee kunnen instemmen dat de echte entrepeneurs gesteund worden door de sociale bijdragen op arbeid te verlagen, indien dat althans zou gecompenseerd worden door anderen meer te laten betalen.' Dus kunnen een aantal bijdrageverminderingen beter afgeschaft worden en zijn er een aantal andere die de sociale zekerheid niet zou moeten dragen (p. 130).
Over een vermogensbelasting lezen we dan weer dat we er niet teveel van mogen verwachten. En helemaal bizar wordt het als het over de pensioenen gaat. Die kunnen we verbeteren door meer bijdragen te betalen. Maes wil de sociale bijdrage van werkgever en werknemer verhogen met 1%, dan zou de overheid ook een gelijkwaardig deel van de kost inbrengen (p. 149-150). Een voorstel dat mijns inziens toch een beetje moeilijk zal liggen op de werkvloer. Want wat dan met de bijdrageverlagingen? En wat dan met de loonnorm? En wat dan met de winsten? En met de bankencrisis? Vreemd ook dat Maes dit voorstel presenteert als een ABVV-voorstel, in een boek dat hij in eigen naam schrijft en dat terwijl dit voorstel niet als dusdanig werd gepresenteerd op het ABVV-congres van juni 2010.
Het is jammer om te moeten vaststellen dat Jef Maes wel een interessante analyse maakt, maar vervolgens blijft vastzitten in dezelfde kramp als diegene waarin de SP.a nu al jaren vastzit. Ook Jef lijkt krampachtig op zoek naar een sociale markteconomie die groen en duurzaam is. We lezen hierover het volgende (p. 119): 'Het is een open deur instampen te zeggen dat duurzame groei en tewerkstelling cruciaal zijn voor het behoud en de verbetering van ons sociaal stelsel en voor de opvang van de vergrijzing.' We lezen in zijn boek echter niets over tewerkstelling! Prive-initiatief dan maar? Die sociale entrepeneurs? We lezen ook nog het volgende (p. 119): 'We hebben ook een competitieve industrie nodig die via de export zorgt voor de rijkdom van het land en voor de tewerkstelling van een belangrijk segment van de bevolking.' Concurrentie dus? We hebben de voorbij jaren meer dan ooit ervaren wat die ons brengt. Het mocht dus ook wel wat meer zijn Jef!
Jef Maes (2011). Uw sociale zekerheid in gevaar. 158 blz. Berchem: EPO. 13,5 €. Het boek kan besteld worden via de website van Linx+.
