Op 20 december 2019 werden drie topmanagers van France Télécom door de correctionele rechtbank van Parijs veroordeeld tot één jaar effectieve gevangenisstraf en daarbovenop een boete van 15.000 euro wegens (vrij vertaald) “institutioneel grensoverschrijdend gedrag." De belangrijkste beklaagde, voormalig CEO Didier Lombard, heeft al aangekondigd in beroep te gaan. Dat is niet zonder risico. De ten laste gelegde feiten zijn immers niet min. Lombard kondigde in 2006 een afslanking van het bedrijf aan. Kaderleden werden er toe aangezet om de arbeidsomstandigheden zo te laten verrotten dat werknemers, totaal kapot gekoeioneerd, het bedrijf de rug zouden toekeren. De collateral damage van een aantal ontslagrondes (met in totaal 22000 liquidaties) in 2007-2010 was negentien zelfmoorden, twaalf zelfmoordpogingen en acht zware depressies.
Frankrijk: un cas unique?
In Frankrijk is een ontslag niet evident. Zelfs als de werkgever over de financiële middelen beschikt, kan de overheid (of de rechter) dwars liggen en een beëindiging van de arbeidsovereenkomst bemoeilijken of zelfs verbieden. Daarom wordt vaak beroep gedaan op pesterijen om een ontslagprocedure te ontwijken.
De kans dat wij met dergelijke problemen worden geconfronteerd, is kleiner. België heeft een zeer liberaal arbeidsrecht. Met de portemonnee op tafel kan alles worden opgelost. Maar ook bij ons is management by terror niet uitgesloten. Hoe zich daartegen te verzetten?
Het juridische kader (in een notendop)
In 2002 werden een aantal bepalingen in de Welzijnswet ingeschreven om grensoverschrijdend gedrag te beteugelen. Wie meent het slachtoffer te zijn van geweld, ongewenst seksueel gedrag op het werk (OSGW) en pesterijen kan zich wenden tot de vertrouwenspersoon (als die werd aangesteld) of de preventieadviseur gespecialiseerd in psychosociale aspecten (PAPS).
Problemen kunnen langs informele weg worden opgelost of aanleiding geven tot een formele klacht. Die resulteert dan in een advies aan de werkgever. Wanneer de werkgever het advies negeert, kan de klager aan de arbeidsrechtbank vragen om tussen te komen. OSGW en pesterijen zijn evenwel moeilijk te bewijzen. Dit gebeurt immers meestal lekker laf en achterbaks, zonder getuigen. Daarnaast maakt de werkgever (in de privésector) vaak snel een kosten-baten analyse. Wie brengt het meeste op? De klager of de aangeklaagde? Vaak is de klager de pineut. Als zoenoffer wordt dan een speciale ontslagvergoeding (zes maanden loon) betaald.
De toxische arbeidsomgeving
Soms wordt de autoritaire uitoefening van gezag door de personeelsleden als een pesterij ervaren. De werkgever viseert niemand persoonlijk maar creëert door zijn managementstijl een toxische arbeidsomgeving. Het is niet eenvoudig om zich daartegen te verzetten met de bestaande wetgeving. De definitie van pesterijen is immers bedoeld voor conflicten waarbij men het vooral heeft gemunt op één persoon. In geval van “bossing” zijn vele/alle personeelsleden geviseerd op een onpersoonlijke wijze. Komt daar nog bij dat rechtbanken zich liever niet mengen in de interne keuken van bedrijven en zich zo veel mogelijk afzijdig houden als er klachten zijn over het management. De uitzonderingen bevestigen echter de regel. Zo heeft de correctionele rechtbank van Charleroi in 2004 het tiranniek bestuur van een algemeen directeur bestraft en heeft de correctionele rechtbank te Brussel in datzelfde jaar hetzelfde gedaan voor een werkgever die zijn gezag op een perverse en willekeurige manier gebruikte. In beide gevallen werd beroep gedaan op artikel 442bis Strafwetboek. De manager werd gelijk gesteld met een “stalker”. Het is het proberen waard om het via deze weg te proberen maar succes wordt niet gegarandeerd.
Beter een stakingspost
Het grootste probleem is dat grensoverschrijdend gedrag werd gejuridiseerd. Indien de plannen van mijnheer Lombard waren gecounterd door collectieve acties waren vele levens gespaard gebleven. De remedie tegen een autoritaire werkgever is een goed werkende vakbondsafvaardiging, gesteund door vastberaden militanten. De oplossing ligt bij de werknemers niet in rechtszalen.
