Toen de socialistische onderwijsvakbond in 2018 haar 100-jarig bestaan vierde, gaf ze een herdenkingsboek uit. Hierin bleek geen plaats te zijn voor een kritische beschouwing van een deel van de militanten van het Gewest Antwerpen. Chico Detrez, voormalig ondervoorzitter ACOD Antwerpen, besloot zijn eigen lezing van de 100-jarige geschiedenis van de Antwerpse socialistische vakbond uit te geven. We worden reeds van bij de aanvang verwittigd: de schrijver is een actieve, kritische syndicale militant ter linkerzijde, die zijn visie geeft van de gebeurtenissen. Alles wordt wel gestaafd door citaten, notulen uit vergaderingen, mails, brieven en bronvermeldingen.
100 jaar politiek syndicaal werk
De toenmalige revolutionaire situatie inspireerde een aantal onderwijzers om in 1918 een eerste socialistische onderwijsvakbond op te richten: de SAOP (syndicaat Antwerps Onderwijzend Personeel). Het was een strijdbare groep die zich baseerde op de klassenstrijd, de verdediging van het openbaar onderwijs en de professionalisering van het onderwijzend personeel. Ze startten met 168 leden. Vandaag telt ACOD Antwerpen 8000 leden.
Er werd op syndicaal vlak een zeer lange weg afgelegd: reeds in 1920 gold “gelijk loon voor gelijk werk” in het Antwerps stedelijk onderwijs, in 1936 wordt er overleg gepleegd tussen schooldirecties en vakbonden in officiële schoolraden, in 1945 kwam een sociaal pact tot stand, met de geboorte van de welvaartstaat – de socialistische vakbonden van de openbare diensten stemden tegen omdat “de vakbondsorganisaties zich niet mochten laten inkapselen in het systeem”, de gouden jaren ’60 leveren de 5-dagen week op voor het onderwijs, in 1970 worden de werkgroep Vrije Pedagogiek en Actiegroep Kritisch onderwijs opgericht, in 1983 liggen de openbare diensten met de volmachten van Martens zwaar onder vuur en moeten ondanks een algemene staking in het zand bijten, met de tweede staatshervorming in 1990 wordt onderwijs een gemeenschapsbevoegdheid en Coens de eerste Vlaamse minister van onderwijs, Luc Van den Bossche strijkt in 1990 neer in Antwerpen en legt een draconisch besparingsplan op, dat ondanks het verzet van de vakbonden doorgevoerd wordt. Dit is het begin van het managementdenken in het onderwijs dat vandaag resulteert in een Autonoom Gemeentelijk Bedrijf voor het stedelijk onderwijs in Antwerpen.
100 jaar syndicale democratie
In 1924 werd het Syndicaat Antwerps Onderwijzend Personeel (SAOP) officieel lid van de grote Socialistische Vakbondscommissie. Hét grote geschilpunt was de partijpolitieke onafhankelijkheid. In 1934 wordt een compromis bereikt: de SAOP is volwaardig lid van de centrale, ze zal niet deelnemen aan de verkiezing van het Uitvoerend Comité, maar krijgt er één blijvende vertegenwoordiger. In latere jaren zal dit twistpunt steeds terugkomen: moet een onderwijsvakbond zich partijpolitiek onafhankelijk opstellen of niet?
Vanaf 1950 begint de uitbouw van het vakbondsapparaat in Antwerpen. Het gewestelijk bestuur onderwijs komt aanvankelijk elke week samen, vanaf 1996 maandelijks. De statutaire congressen gaan tot 1969 tweejaarlijks door, daarna driejaarlijks en vandaag vierjaarlijks. Er wordt praktisch nooit gestemd, elk lid kan altijd de bestuursvergadering bijwonen. Begin 1970 vinden jonge onderwijzers en regenten, actief in “klein links” (Socialistische Jonge Wacht of Revolutionaire Arbeidersliga) de weg naar ACOD Antwerpen: in het Gewestelijk Bestuur worden ze met 5 op de 28 mandaten verkozen. In de volgende verkiezingen worden diegenen die zich “strijdsyndicalist” noemen steeds verkozen. Frank Maerten, die tot die strekking behoort, wordt in 1987 provinciaal secretaris in Antwerpen. Wanneer hij op 31 december 2003 op pensioen gaat ziet de bureaucratie de kans om opnieuw het mandaat in handen te krijgen en de stroming van het overlegsyndicalisme te versterken. Chico legt haarfijn uit hoe dit in zijn werk gaat, en hoe het apparaat geen middel schuwt om zijn gelijk door te drukken! Er is weinig hoogstaands aan, maar leerrijk is het zeker.
De verbinding met de nieuwe generatie
In een nawoord schetst Wim Benda, huidig bestuurslid ACOD Onderwijs, een veranderende maatschappij die nood heeft aan een vakbond die zichzelf opnieuw uitvindt. Een democratisch werkende organisatie, waar de délégués centraal staan. Een onderwijsvakbond die Youth for Climate de hand reikt en komaf maakt met het neoliberale denken en de besparingen.
Er wordt ook nog in twee aparte hoofdstukken stilgestaan bij de internationale solidariteit en het belang van een goede informatiedoorstroming. Ook hier gaf het gewest Antwerpen steeds het goede voorbeeld.
In een extra bijlage komt een pleidooi voor een openbaar, democratisch en emancipatorisch onderwijs uitgebreid aan bod. Een tekst die dankzij de syndicale linkerzijde op de vakbondscongressen van 2008 en 2017 gestemd werd.
Het is een zeer lezenswaardig werk geworden: het is uitermate goed gedocumenteerd, steeds verwijst de auteur naar de achterliggende economische en politieke ontwikkelingen zodat de lezer nooit het grote plaatje uit het oog verliest. Een échte aanrader!
Chico Detrez, Geduldig ongeduld, Uitgeverij Critica, 2020.
