De vooruitzichten voor de wereldeconomie worden elke dag grimmiger. Overheden gooien alles wat ze hebben naar de situatie. Maar ze hebben geen munitie meer om de nieuwste crisis te bevechten. Er is geen uitweg onder het kapitalisme.
De coronaviruspandemie richt grote schade aan over de hele wereld. Het sluit de samenleving af en verlamt de productie. Met als gevolg dat het wereldwijde kapitalistische systeem geconfronteerd wordt met een existentiële crisis en met een daling die alle landen tegelijkertijd raakt.
Deze crisis zal groter worden dan elke andere die we eerder gezien hebben, groter dan in 2008, en groter dan 1929-33. Massawerkloosheid zal terugkeren, aangezien miljoenen mensen hun baan verliezen. Steve Mnuchin, de minister van Financiën van de VS, heeft gewaarschuwd dat de werkloosheid in de VS omhoog zou kunnen schieten naar 20%, waarbij tientallen miljoenen getroffen zouden worden. Dit was 10% in het kielzog van de crash van 2008.
Nu al anticipeert de US National Restaurant Association baanverliezen met aantallen tussen de 5 en 7 miljoen in de komende 3 maanden. De US Travel Association zegt dat het aantal potentiële baanverliezen 4,6 miljoen zou kunnen zijn tegen het einde van de volgende maand.
Wereldcrisis
Deze crisis heeft de heersende klasse hard geraakt. In 1938 sprak Trotski over hoe de heersende klasse zich met gesloten ogen in een catastrofe stortte. Vandaag is het hetzelfde beeld. Er is overal paniek.
China – wat de motorkracht van het wereldkapitalisme was in de afgelopen periode - is in vrije val. De Deutsche Bank heeft voorspeld dat het Chinese BBP zal krimpen met 31,7% in het eerste kwartaal, een afname die eerder ondenkbaar was. De export en import zijn ingestort en grote delen van de economie zijn in lockdown.
China zal niet langer in staat zijn om de wereld uit de neergang te trekken, zoals het een decennium geleden wel deed. In plaats daarvan zal het een last zijn. Na de crash van 2008 pompte de overheid in Beijing miljarden in de economie om die gaande te houden. In tegenstelling tot in de rest van de wereld, kromp de economie van China niet in die tijd, maar groeide ze verder met 10% per jaar. Dit is nu uitgesloten, gezien de enorme schulden en het gebrek aan markten.
De grootste economie ter wereld, de Verenigde Staten, is op weg naar een meltdown. Opnieuw voorspelt Deutsche Bank dat in het tweede kwartaal van 2020 de economie van de VS zal krimpen met 12,9%. Dit zal de grootste krimp zijn in 80 jaar - en het zou goed een onderschatting kunnen zijn; voorspellingen worden continu naar beneden bijgesteld.
Japan is ook in een neergang, net als de Europese Unie en Groot-Brittannië. Azië, Latijns-Amerika en Afrika worden hard geraakt. Geen enkel land zal ontsnappen aan deze crisis. Het is een wereldcrisis van het kapitalisme.
Zoals we eerder hebben uitgelegd, was de wereld al lang voor de coronaviruspandemie tot stilstand aan het komen. De wereld was al op weg naar een zeer grote crisis. Het virus was slechts een trigger hiervoor – het ongeluk dat uiting gaf aan een diepere noodzaak. Alles had de crisis kunnen triggeren, het was een kwestie van tijd.
Nu is de heersende klasse in een staat van paniek, uit angst voor een gehele instorting van het kapitalistisch systeem. De vraag is sterk afgenomen, net als het aanbod. Het is een perfecte storm, die zich niet op een slechter moment had kunnen voltrekken.
Armageddon
De wereldeconomie was nog niet hersteld van de laatste recessie in 2008. Beleidsmakers hebben al hun munitie opgebruikt in het bevechten van die crisis. Zij hebben zeer weinig over, nu we deze nieuwe golf van economische instorting ingaan. Een paar maanden geleden praatte het vorige hoofd van de Bank of England, Mervyn King, over de mogelijkheid van een “financieel armageddon”. Nou, de situatie is duizendmaal erger dan zelfs hij zich had kunnen voorstellen.
Na enige aarzeling heeft de US Federal Reserve de rentetarieven teruggebracht naar 0,1% en de obligatiemarkt overspoeld met $200 miljard “om het leven er terug in te schokken”. Zij zijn van plan om een niet eerder vertoonde $1,2 biljoen (inclusief $700mrd in activa) de economie in te pompen ter ondersteuning van het systeem, ondanks onenigheden in het Congres.
De Europese Centrale Bank (ECB) heeft plannen aangekondigd om voor nog eens €750 miljard aan obligaties te kopen (bovenop de al eerder beloofde €120 miljard) – voornamelijk overheidsschuld. Daar bovenop zullen zij voor €20 miljard per maand aan schulden opkopen, om Europese overheden te steunen.
Italië, dat zich in een zeer kwetsbare positie bevindt met gigantische schulden, eist meer maatregelen en roept Brussel op om een reddingsfonds van €500 miljard op te zetten. De ECB bezit echter al €364 miljard aan Italiaanse schuld en er wordt verwacht dat deze nog een verdere €150 miljard zal opkopen. Maar de ECB wordt beperkt door regels welke voorkomen dat de centrale bank meer dan een derde van een staatschuld bezit. Deze limiet zal zeer binnenkort bereikt worden. Er is een discussie over het opheffen van de limiet, maar dit ‘geen limiet’-beleid heeft een woedende reactie uitgelokt van Duitsland en de Bundesbank, die de hand op de knip hebben.
De ECB heeft haar acties een Pandemic Emergency Programme genoemd. Maar het is eerder een Paniek Noodtoestand Programma. Ze zijn doodsbang voor het vooruitzicht van een verdere volwaardige schuldencrisis in de eurozone, welke inherent is aan de situatie.
De Bank of England heeft ook de rentetarieven teruggesneden naar 0,1% na een noodvergadering. Dit is de laagste bankrente in de 325 jaar dat de Bank bestaat. De baas van de Bank, Andrew Bailey (nu bekend onder zijn vrienden als Bailout Bailey), heeft de situatie beschreven als “absoluut weergaloos”, met financiele markten “grenzend aan wanorde”. Hij heeft zelfs gedreigd met het sluiten van de markt onder deze uitzonderlijke omstandigheden.
Het Verenigd Koninkrijk is bijzonder kwetsbaar vanwege zijn huidige grote tekort op de lopende rekening. Dit betekent dat het afhankelijk is geweest van overzeese financiering. Investeerders kunnen met zo’n grote vraag naar geld de kosten opvoeren, en dat zou het vermogen van de overheid van het VK om te lenen en te besteden kunnen verlammen.
De Tory-regering bevindt zich tussen hamer en aambeeld. Ondanks de risico’s heeft ze besloten om £330 miljard te beloven om te helpen de crisis te bestrijden.
Japan heeft nu een noodpakket van $270 miljard aangekondigd, welke zal worden opgeteld bij zijn grootse schuldenberg van de vorige recessies.
Zeepbellen knappen
Kapitalistische overheden gooien alles wat ze hebben naar de crisis. Maar ze weten dat ze de crash niet kunnen tegenhouden. Het is een op hol geslagen trein die geen remmen heeft. Het enige wat ze kunnen doen is proberen om de situatie te verlichten en hopen op het beste. “Het systeem is niet echt ontworpen voor een aanval zoals deze,” zei een commentator.
Ze hebben niet de middelen om de instorting van de vraag te vervangen, terwijl de lonen verlaagd worden en mensen hun banen kwijt raken. Hun maatregelen zijn vergelijkbaar met het proberen te stoppen van een gletsjer met een gasbrander. Het geld dat ze in de economie pompen gaat gewoon een afvoerput in en zal niets doen om het systeem te redden.
Programma’s van Quantitative Easing zijn wereldwijd uitgeprobeerd gedurende de laatste tien jaar. Deze werden later verlengd om de verminderende resultaten te proberen te bestrijden. Maar hoe meer goedkoop geld in de economie gepompt werd, hoe meer het ergens anders problemen opleverde. Het geld werd weggesluisd voor het terugkopen van aandelen en voor activazeepbellen, met als gevolg de langste oplopende markt in de geschiedenis. Nu schakelt het systeem in z’n achteruit.
De wereldaandelenmarkten zijn aan het instorten. Natuurlijk worden deze onderbroken door “herstel” zoals altijd het geval is. Maar het is een neergaand traject. Volgens de Independent (20/3/20) valt de aandelenmarkt van de VS sneller dan tijdens de Wall Street Crash van 1929. Die crash was ook de climax van een lange oplopende markt. Al de verworvenheden van de ‘Roaring Twenties’ werden weggevaagd. Vandaag is de Dow Jones index ingestort met bijna 32%.
“We weten simpelweg niet waar de bodem is waar de aandelen zullen landen,” zegt de Independent, “maar de snelheid van de uitverkoop is zeker alarmerend vanuit historisch perspectief.”
Marx had gelijk
In tegenstelling tot in 2008-09 is de crisis universeel. Niemand is uitgesloten. De situatie wordt grimmiger met de dag, naarmate meer en meer sectoren geraakt worden. Maar dit is slechts het begin.
De heersende klasse is grotendeels hulpeloos. Zij probeert geld te smijten naar het probleem. Maar wat we hebben is niet simpelweg een financiële crisis (die erger zal worden) maar een systemische crisis van het kapitalistische systeem.
Het systeem heeft zichzelf uitgeput. De productiekrachten – industrie, techniek en wetenschap – zijn de restrictieve limieten van de natiestaat en het privaat bezit van de productiemiddelen ontgroeid. De markt is te klein voor de productiecapaciteit die het kapitalisme gecreëerd heeft.
Ze probeerden dit probleem te omzeilen door kunstmatig de markt te vergroten, maar hoe langer ze de crisis uitstellen – een crisis van overproductie – hoe groter de crisis is wanneer deze komt. Marx heeft dit lang geleden al uitgelegd. En deze gebeurtenissen geven hem gelijk.
Kapitalistische nachtmerrie
Het gevaar voor de kapitalisten is nu dat deze recessie zich zal ontwikkelen tot iets veel groters, namelijk een depressie. Over dit gevaar wordt serieus gepraat in de financiële pers.
De oorzaak van de depressie van de jaren 1930 was niet een recessie of crash, maar het verarm-uw-buurman-beleid dat in 1930 in de Verenigde Staten werd ingevoerd. Het was het begin van een handelsoorlog met als resultaat een instorting van de wereldhandel. Het kapitalisme kon alleen maar ontsnappen door middel van een wereldoorlog. Dit is nu uitgesloten vanwege nucleaire wapens.
Met Trump die in het Witte Huis zijn ‘America First’ beleid nastreeft, is het gevaar van een handelsoorlog impliciet in de situatie aanwezig. Hij heeft immers al een handelsconflict ontketend met China en de Europese Unie.
The president van de VS heeft tijdens de coranviruscrisis eenzijdig het reizen tussen Europa en Amerika stopgezet, tot grote ergernis van EU-leiders.
Een nieuwe wereldwijde handelsoorlog - gekoppeld aan competitieve devaluaties – bedoeld om de effecten van de crisis op anderen af te wentelen, zal nog een Grote Depressie betekenen.
Maar deze keer zal het op een veel grotere schaal zijn dan die van het interbellum. De wereld is meer onderling verbonden dan ooit tevoren. De impact van beslissingen die gemaakt worden in Washington, Beijing en Brussel, zal over de hele wereld te voelen zijn. Dit is het toekomstbeeld waarop we ons moeten voorbereiden.
De huidige crisis laat een licht schijnen op het complete bankroet van het kapitalisme, dat onze samenleving dreigt terug te werpen naar de Middeleeuwen.
Slechts een socialistische geplande economie, waar de grondstoffen van de planeet worden gebruikt in het voordeel van iedereen, en niet slechts voor een handjevol miljardair-parasieten, kan deze impasse oplossen. Alleen de vernietiging van kapitalistische anarchie kan ons redden van deze nachtmerrie.
