In een vorig artikel [Egypte in beweging] bespraken we de heropleving van de Egyptische arbeidersbeweging. In deze bijdrage gaan we dieper in op de politieke krachten die voor een socialistisch alternatief ijveren.
Sociale strijd en onmacht van politieke partijen
Sinds 2006 staan de werknemers van de Misr Spinning and Weaving Company in de stad Mahalla al-Kubra aan de wieg van een verhevigde sociale strijd. Verscheidene sectoren van de arbeidersklasse en geledingen van de geproletariseerde en verarmde middengroepen (leraren, advocaten, dokters, ambtenaren, enz.) werden tegen de neoliberale politiek van het dictatoriale regime gemobiliseerd. Belastingsambtenaren hebben na een succesvolle staking de eerste erkende onafhankelijke vakbond sinds 1952 opgericht; leraren in Cairo organiseren zich in comités om samen met ouders en leerlingen de catastrofale toestand van het Egyptische onderwijs aan te kaarten; boeren weigeren hun landen aan de grootgrondbezitters af te staan en bezetten collectief hun gronden; studenten organiseren sit-ins; enzovoort. Doorheen de dagelijkse ervaring van uitbuiting en onderdrukking komen deze sociale lagen in opstand. Initieel zijn hun eisen steeds bescheiden en weinig radicaal, zoals betere werkomstandigheden of een hoger loon om de daling van hun reeds geringe koopkracht te compenseren. Door de bureaucratische obstructies van de staatsvakbonden en de fysieke en mentale intimidaties van het regime krijgen lokale conflicten met directe sociale en economische eisen al gauw een syndicale en politieke dimensie. Telkens weer ontstaan er her en der lokale brandhaarden die het regime tot nu toe heeft kunnen blussen door een combinatie van harde repressie en kleine toegevingen. De spontaneïteit van de acties vormt zowel de sterkte als de zwakte van de beweging. De staking in Mahalla in 2006, die tot een domino-effect van protesten in de Egyptische samenleving leidde, verraste zowel links en rechts en toonde aan dat de Egyptische arbeidersklasse in staat is om een leidende rol te spelen in het verzet tegen het regime. De beweging miste echter een nationale organisatie, coördinatie, ervaring en visie om de strijd op een hoger niveau te tillen. Wat met andere woorden ontbreekt, is een socialistische partij die de spontane ervaringen van de verschillende lagen van de arbeidersklasse bundelt, verspreidt, organiseert en zo het politieke bewustzijn bevordert.
Formeel gezien telt de Egyptische politieke arena 24 partijen, wat op het eerste zicht op een levendige burgerlijke democratie wijst. Een nauwkeurigere blik leert ons echter dat dit een façade is waarachter een eenpartijstaat schuilgaat. De erkenning en activiteiten van de politieke partijen worden door een staatscomité gecontroleerd en de Nationaal-Democratische Partij (NDP) heeft een de facto monopolie over de uitvoerende en wetgevende macht, het leger, de staatsbureaucratie en de verkiezingen. Via verkiezingsfraude, cliëntelisme, harde repressie en quasi onuitputtelijke financiële middelen slaagt de NDP van president Mubarak erin de touwtjes stevig in handen te houden. Aangezien intimidatie en arrestatie van partijleden schering en inslag is, raken de meeste partijen verstrikt in een moeilijk evenwichtsspel tussen geloofwaardige oppositie en zelfcensuur.
Oppositie buiten de partijgrenzen
In het politieke veld blijft een vacuüm niet lang bestaan. De afwezigheid van een sterke en actieve socialistische partij gedurende de voorbije drie decennia heeft nieuwe krachten in het leven geroepen. De islamistische Moslimbroeders hebben van de zwakte van links gebruik gemaakt om een deel van de arbeidersklasse en middenklassen aan zich te binden. Tegenover de werkende klasse hebben de Moslimbroeders een dubbelzinnige houding, schipperend tussen corporatistisch paternalisme en liberaal marktdenken. De leiding van deze islamistische beweging bestaat voornamelijk uit de 'betere' vrije beroepen zoals dokters en advocaten en uit kleine zakenlui die door het oligopolistische karakter van de Egyptische economie uit de economische boot vallen. Hoewel hun actieve basis onder de werkende klasse beperkt is, vormen zij dankzij hun uitgebreide nationale politiek-religieuze netwerk en sociale dienstverlening onder de armere lagen van de bevolking een geduchte tegenstander voor de linkerzijde.
Aangezien de bewegingsvrijheid van de Egyptische media iets groter is dan die van de politieke partijen, spelen kranten vaak een belangrijke rol in het verspreiden van lokale ervaringen van sociale strijd op een nationaal niveau. Geëngageerde journalisten gaan naar sites van sociaal protest, waar ze niet enkel de gebeurtenissen passief gadeslaan, maar tevens de rol van activist vervullen. Geëngageerde advocaten, linkse mensenrechtenorganisaties en solidariteitsnetwerken zoals Tadamon nemen dezelfde taak op zich en brengen de lokale en gefragmenteerde verhalen van sociale strijd naar het niveau van het nationale publieke debat. Op deze manier dragen zij hun steentje bij aan de ideologische ontwikkeling van de Egyptische arbeiders naar een coherente klasse. Sommige socialistische journalisten en bloggers geven zelfs stakingsadvies aan arbeiders die voor het eerst het werk neerleggen of brengen verschillende bewegingen met elkaar in contact.
Tagammu en de Tendens voor Verandering
Hoewel de politisering van een deel van een deel van de media, mensenrechtenorganisaties, vakbonden enzovoort, een belangrijk en hoopvol fenomeen is, vormen deze initiatieven geen alternatief voor een politieke partij. Een mogelijke kern om tot een socialistische partij te komen, bevindt zich in hizb at-Tagammu, een partij die in 1975 als een front van socialistische en communistische krachten werd opgericht en een belangrijke rol in de opstand van 1977 speelde. Na de crackdown van het regime en het aan de macht komen van Mubarak won de gematigde en reformistische factie onder leiding van Rifat as-Said aan invloed. Aangezien as-Said illusies koesterde in de hervormingsmaatregelen van Mubarak en de schijndemocratie die de president invoerde, spitste Tagammu zich toe op het electorale veld, terwijl het 'moeilijke' werk in de vakbonden en onder de massa's werd verwaarloosd. De partij, die ooit 150.000 leden telde, raakte meer en meer geïsoleerd van haar sociale basis. Tagammu werd een systeembevestigende partij waarvan de parlementsleden en de toegelaten krant al-Ahali de staat zachtjes bekritiseren. De val van de Sovjetunie en het daarmee samenhangende diskrediet van alles wat naar socialisme rook, stelde de partijleiding in staat het programma en de ideologie van Tagammu nog verder af te zwakken. Tagammu slaagde erin een sociaal-democratische partij van de 'Derde Weg' te worden in een land waar geen enkele politieke en economische ruimte voor een dergelijk project bestond.
Elke massaorganisatie met historische wortels in de arbeidersbeweging is echter onderhevig aan evoluties en tendensen binnen haar sociale basis. Langzaam maar zeker ontstond er weerstand tegen de reformistische en collaborerende koers van de leiding. De interne oppositie bestaat vooral uit jongeren van de Eenheid van Progressieve Jongeren en actieve partijleden uit de provincies wiens leefwereld dichter bij de basis aansluit dan de in Cairo vegeterende partijbureaucratie. De heropleving van de arbeidersbeweging gaf aan lokale partijleiders zoals Ahmed Belal en Muhammad Fathi in Mahalla een grote autoriteit onder de partijleden. Momenteel is de interne linkerzijde losjes georganiseerd in de Tendens voor Verandering, die hoopt bij de volgende partijverkiezingen linkse kandidaten in het bestuur te stemmen.
De ontwikkeling van een "SP.a Rood" in Tagammu is belangrijk aangezien deze partij (1) een belangrijke plaats bekleedt in het collectieve historische bewustzijn van de Egyptische arbeidersklasse; (2) nog steeds een, zij het vaak slapende, aanwezigheid heeft in elke uithoek van het land; (3) activisten telt in elke industriële sector. Met andere woorden, van alle organisaties en bewegingen heeft Tagammu het grootste potentieel om (opnieuw) een nationaal georganiseerde socialistische partij te worden. De kritische en actieve leden van Tagammu staan voor de uitdaging om de Tendens voor Verandering organisatorisch uit te bouwen en de banden met de massabeweging aan te halen. Via internationale solidariteit kunnen ook Belgische socialisten hun strijd steunen.
