Stephen Bouquin is als socioloog aan de Franse universiteit van Amiens niet alleen een scherpzinnig waarnemer van de woelige jongerenstrijd in Frankrijk. Hij neemt er ook actief aan deel. Een gesprek met hem geeft ons een beter inzicht in het inspirerende verzet van de jeugd tegen de CPE. Dit is het ‘Contrat de Première Embauche’ of Eerste Banenplan, dat terecht wordt begrepen als een plan voor verhoogde uitbuiting en patronale willekeur.
Hoe schat jij de diepgang van de huidige beweging tegen de CPE? Neemt ze nog steeds toe, bij wie en waarom?
De beweging geeft uitdrukking aan het latente bewustzijn dat de arbeidsmarkt sociale ongelijkheid voortbrengt en dat patroons altijd misbruik maken van hun machtspositie. Ze wordt ook geschraagd door het idee dat sociaal recht en arbeidsrecht bescherming moeten bieden. Het argument dat contractuele flexibiliteit werk zou scheppen, wordt door weinig mensen als geloofwaardig beschouwd.
De beweging heeft diepe wortels. De hele schoolgaande jeugd is in rep en roer. Allen studeren ten dele met de overtuiging dat studies en diploma's meer kansen geven, of ze dit nu goed vinden of niet. Zij die afhaken in de studies, zoals de jeugd van de ‘banlieues’ [de Franse voorsteden n.v.d.r.], doen dit omdat ze weten dat ondanks hun diploma’s er voor hen geen plaats zal zijn als gevolg van discriminaties en dergelijke. De CPE is een slag in het gezicht van deze schoolgaande jeugd: je studeert om een betere job te pakken te krijgen maar wij – de rechtse regering en de patroons – zorgen ervoor dat je hoe dan ook in ondergeschikte en onzekere situaties zult terecht komen. Dit botst met het gelijkheidsideaal van Frankrijk.
Sinds enkele dagen zijn ook de scholieren van technische en beroepsscholen in actie gekomen. De beweging neemt dus nog steeds toe.
Ondanks de monsterbetogingen blijkt De Villepin niet te willen buigen? Waarom trekt hij de CPE niet in? Wat denk je dat zijn strategie is?
De Villepin kan niet meer buigen tenzij hij zijn zitje in de running voor de persdienstverkiezingen wil verliezen. Hij is een diplomaat van aristocratische origine, en is nooit verkozen geworden en heeft dus weinig voeling met kiezers. Na halsstarrig afwijzen van enige dialoog nodigt hij nu de vakbonden uit op een gesprek. Hij geeft toe aan de interne druk binnen het rechtse kamp waarbij vele verkozen parlementariërs vrezen voor hun herverkiezing. Wie de jeugd verliest, verliest de verkiezing. Maar de uitnodiging tot dialoog van De Villepin heeft ook tot doel de beweging te verdelen of tenminste de CFDT [de rechts-socialistische vakbond n.v.d.r.] te helpen een remmende rol te spelen op het vlak van de mobilisatie van de werkende bevolking.
Anderzijds komt de werkende bevolking maar traag tot actie: velen vrezen voor hun job, de vakbonden zijn zwak en het gevoel moet groeien dat er ditmaal iets kan behaald worden. De remmende rol van de CFDT is reëel maar de impact hiervan moet niet overschat worden.
Is er verdeeldheid in het rechtse kamp en hoe denk je dat die gaat evolueren?
Er is verdeeldheid tussen de verkozenen van de landelijke en industriële gebieden en de regering. Rechts heeft zich altijd laten verkiezen met een sociaal masker. De aanval op de jeugd en het protest hiertegen maakt het moeilijk dit masker op te houden. Anderzijds is de maatregel ook een gevolg van dit sociaal masker. Rechts hanteert immers het discours dat er iets tegen de werkloosheid gedaan moet worden. Wat ze precies doen is natuurlijk van liberaal allooi. De toekomst ziet er immers niet zo zwart uit: tussen nu en vijftien jaar gaat de generatie van babyboomers op pensioen. De werkloosheid zal om demografische redenen dalen en dit zal de functie van de werkloosheid, als reserveleger, doen verdwijnen. Dan pas wordt het gevaarlijk voor het kapitaal: wie gaat nog zulke stresserende, afmattende en vooral slecht betaalde jobs aanvaarden? Daarom moet tussen nu en 2020 elke sociale bescherming van de baan. De arbeidsmarkt moet terug voor 100 procent een markt worden.
Wat is er dan nog nodig om De Villepin te doen buigen? En wat is er voorzien voor de volgende dagen?
Als de protesten het nog twee à drie weken volhouden, met groeiende stakingsbewegingen in de privé-sector, dan zal Chirac, De Villepin opofferen, zelfs indien dit betekent dat Sarkozy (de zeer rechtse leider van de UMP, de grootste partij van de rechterzijde) de kandidaat van rechts wordt. Dinsdag 28 maart is er een eerste actiedag met ordewoorden die oproepen tot staking. De volgende stap zal zijn: de pseudo-dialoog van tafel vegen net zoals het voorstel van een halve CPE (één jaar proefperiode in plaats van twee). Als dat verworven is, moet het protest uitgroeien naar een algemene 24-urenstaking van de openbare diensten en de privé-sector samen met de jeugd in alle scholen en op alles universiteiten. Ondertussen moeten de bezettingen verder gaan en zelfs in de scholen uitgebreid worden. In elke school en op elke universiteit kunnen er volksdebatten georganiseerd worden over de problematiek van precariteit en werkloosheid.
Wat kan er gebeuren als De Villepin niet buigt? Gaan we naar een nieuwe mei ’68 of zoiets?
Ik denk het niet. De Gaulle, als voormalig verzetsman, kon niet begrijpen dat de helft van Frankrijk het regime in vraag stelde. Chirac heeft reeds vele sociale protesten ervaren en overleefd. Als De Villepin niets wil begrijpen, zal Chirac het hem wel duidelijk maken. We stevenen niet af op een revolutionaire crisis want vanaf het moment dat deze in de lucht hangt, zal de burgerij alle pionnen en alle maatregelen opofferen die de onmiddellijke aanleiding zijn van de huidige beweging. Wat wel zeker is, is dat na dit links terug aan de macht zal komen.
Hoe evolueert het bewustzijn van de jongeren die reeds verschillende weken actief zijn?
Er groeit een radicalisering maar daarom nog niet met politieke bewustwording. De jeugd weet gewoon in welke samenleving we leven en hoe onrechtvaardig het kapitalisme is. De staat wordt aanzien als een beschermende factor en sociaal recht moet dit gestalte geven. Anderzijds wordt de economie niet in vraag gesteld. De CPE moet gewoon weg. Punt en uit. De discussie over alternatieven komt ook niet makkelijk van de grond. We zitten dus nog een beetje met een massaal protest zoals tegen Le Pen in 2002, toen de tweede ronde van de presidentsverkiezingen Chirac en Le Pen tegenover elkaar stonden: massaal, woelig, vandaag met meer bitterheid want het betreft een sociale kwestie, maar nog steeds meer een morele dimensie.
Wat doen de Parti Communiste (PCF) en de Parti Socialiste (PS) in deze strijd en welke kanttekeningen heb je bij hun rol?
In de politieke arena staan beide op een goed standpunt: de CPE moet weg. Op het terrein is de PS weinig aanwezig. De PCF daarentegen wel, en onder de jeugd zijn de Jeunesses Communistes (JC) dit ook. Maar hun militanten zijn nogal activistisch, weinig gepolitiseerd en slagen er niet in meer te zeggen dan "het liberalisme is shit en weg ermee". Zij tillend de beweging dus niet op een hoger niveau. Radicaal links heeft onvoldoende dekkingsgraad om dit te doen en doet oftewel aan manipulatie oftewel aan zelforganisatie maar in beide gevallen weinig of niet aan politisering. De enigen die in feite op beide vlakken durven tussenkomen, zowel de strijd praktisch voeren als het systeem in vraag stellen zijn de anarcho-syndicalisten van de CNT. Maar ja, met welk perspectief ? Rechts van de macht verjagen is voor hen geen ordewoord vermits links niet beter is...
De echte sleutel ligt dus bij de JC en de PCF. De gemiddelde houding van de JC-militant is bovendien een afspiegeling van de PCF, die vooral tracht haar apparaat te redden en de gevangene blijft van electorale akkoorden met de PS. De PCF durft de PS dus niet opjagen en een alliantie met de PS onderwerpen aan een reeks voorwaarden, het koppelen aan een echte breuk met het "liberalisme". Neen, de PCF begint zelf sociale voorstellen uit te vinden die verzoenbaar zijn met het kapitalisme. De voorstellen van de PCF rond een sociaal aanvaardbare ‘flexicurity’ zijn tekenend. Gelukkig wordt er een interne strijd gevoerd waarbij de lijn van nationalisaties terug op de voorgrond komt en gelukkig dat er binnen de JC stemmen opgaan voor een duidelijke communistische en antikapitalistische aanpak.
