GroenLinks in Nederland steunt de politiemissie in Afghanistan. De SP en de PVDA weigerden dit. Onze correspondent van Vonk Nederland legt uit hoe zoiets kan.
Je zou het bijna vergeten: GroenLinks heeft afgelopen zaterdag op haar halfjaarlijkse congres de lijst gekozen voor de Eerste Kamer. Terwijl normaal 600 leden het congres bezoeken, was deze keer de belangstelling massaal: ruim 1500 leden waren aanwezig. Vanwege de drukte moest er uitgeweken worden van Hilversum naar Vredenburg, Leidsche Rijn. Oorzaak: de beslissing om een politiemissie naar Afghanistan te sturen.
In eigen gelederen was dit een zeer omstreden besluit. De opzeggingen (ruim 650) stroomden dan ook binnen op het partijbureau. Opmerkelijk was dat het aantal aanmeldingen vrijwel gelijke tred hield (550).
In de nadagen van de missie in Uruzgan ijverde de Tweede Kamerfractie van GroenLinks samen met D’66 voor een politiemissie in plaats van de militaire (vecht)missie. De beweegreden was dat de Tweede Kamerfractie vond dat Nederland mee moest helpen om Afghanistan ‘op te bouwen’. Het voorstel haalde het uiteindelijk niet, maar de Tweede Kamerfractie bleef ijveren voor een politiemissie. Zodoende kwam het als punt 27 in het verkiezingsprogramma van GroenLinks. In uiterst vage omschrijvingen.
Rutte ontdekte de zwakke plek en buitte het op een buitengewoon kundige manier uit. ‘Opeens’ lag daar het verzoek van de NAVO. Rutte wist dat de gedoogpartner PVV niet voor een dergelijk verzoek zou stemmen. Rutte wist dat de PvdA en de SP het niet eens in overweging zouden nemen. Maar Rutte wist wél dat GroenLinks niet terug kon, aangezien hij het goed speelde.
En dat deed hij. De pas aangetreden fractievoorzitter van GroenLinks, Jolande Sap, besefte dat zij een probleem met haar achterban zou krijgen. Een massieve 84 procent van de leden en het electoraat zag niets in het voorstel. Ook de werkgroep Midden-Oosten en de Partijraad lieten na consultatie weten, niets maar dan ook werkelijk niets te zien in het voorstel.
Sap wilde echter geen ‘gezichtsverlies’ leiden in de Tweede Kamer. D’66 daarentegen - een jaar eerder mede-indiener van het voorstel politiemissie - rook de lont. Na ampel beraad besloot de fractie van D’66 dat gezichtsverlies de beste optie was. Sap niet. En dus dacht ze een uitweg te vinden in het stellen van eisen. Er werd door de fractie een dermate zwaar pakket aan eisen neergelegd dat de fractie er vanuit ging dat Rutte nooit akkoord kon gaan.
In de pers werd een beeld neergezet van een fractie die worstelde met een politiek vraagstuk. De werkelijkheid was dat de fractie een levensgroot electoraal probleem had. Achter de schermen voegde Sap steeds maar nieuwe eisen toe. Rutte deed alsof dat ‘moeilijk’ voor hem lag. In werkelijkheid had hij perfect in de gaten hoe de hazen van GroenLinks liepen.
Ondertussen stapelde de kritiek en de bezorgdheid zich op. Het partijbureau werd bedolven onder de telefoontjes van bezorgde leden. De fractie-assistenten in de Tweede Kamer van GroenLinks konden de enorme hoeveelheid e-mailtjes niet meer aan. Partijvoorzitter Nijhof draaide dagen van ongekende lengte.
In de laatste onderhandelingssessie draaide Rutte soepel. Tot de stomme verbazing van Sap werden alle eisen van GroenLinks ingewilligd. Er restte voor de Tweede Kamerfractie niets anders dan instemming. Weigering zou een tweede, nóg grotere afgang betekenen.
Henk Nijhof, de voorzitter van GroenLinks, besefte samen met Sap dat het probleem inmiddels van ongekende grootte was voor een partij, die het pacifisme en socialisme als haar wortels heeft. Hij kon niets anders dan Sap ondersteunen en tekende daarom samen met Sap de brief waarin de fractie de beslissing verdedigde. Een belangrijke passage in deze brief verraadt het uitstekende politieke voetenwerk van Rutte:
“Het kabinet is naar onze mening bereid gebleken om de missie in te vullen zoals GroenLinks die voor ogen had, met de voorwaarden die de fractie had gesteld. Nu ligt er een missie die ons verkiezingsprogramma en onze grondbeginselen recht doet. Want er zijn fikse veranderingen doorgevoerd....”
Met de ondertekening begaf Nijhof zich op glad ijs. Een voorzitter mag zich niet rechtstreeks bemoeien met het werk van de fractie. Door dat wél te doen ontstond er lotsverbondenheid. Zou Sap tot aftreden gedwongen worden, dan restte Nijhoff niets om zijn biezen te pakken. Bovendien verloor hij hiermee zijn positie als iemand die intern ‘boven de partijen en bloedgroepen stond’. De brief bereikte niet het beoogde resultaat. In de aanloop naar het congres toe steeg de verontwaardiging in de partij naar een voor GroenLinks ongekende hoogte. De media rook bloed, GroenLinks was niet weg te branden uit de publiciteit. Iedereen voorvoelde de mogelijke consequenties van de faux pas van Sap cum suis.
In de ochtenduren van het congres was het duidelijk dat de bezoekers maar op één ding zaten te wachten: Jolande Sap. De rest deed er vrijwel niet meer toe. Door de dag heen steeg de spanning en er vonden in alle uithoeken van Vredenburg verhitte debatten tussen voor- en tegenstanders.
‘s Middags werd het duidelijk dat Sap en de fractie binnen de partij, zoals vertegenwoordigd op het congres, geen meerderheid konden vinden voor het besluit. Er restte alleen nog maar de vraag of Sap de gele (motie van treurnis) of de rode (motie van afkeuring) kaart zou krijgen.
Het werd een gele kaart. Het congres toonde zich clement. Het naar huis sturen van Sap zou de partij ongekend beschadigd hebben. Uit de peilingen in de week voor het congres bleek al dat ruim 30 procent van de (mogelijke) kiezers de partij vaarwel had gezegd. Die waren vertrokken naar het ferme ‘Nee’ van de PvdA en de SP, en in mindere mate naar D’66. De aanwezigen van het congres beseften dat de tik over de vingers en zo snel mogelijk eenheid de enige weg naar herstel was, Sap en Nijhof achterlatend met een zeer pijnlijke nederlaag. Beiden beseffen dat er de komende tijd geen fouten meer gemaakt kunnen worden, ander zou Sap wel eens de kortst zittende fractievoorzitter van GroenLinks kunnen worden.
Alle commotie heeft wel een voordeel opgeleverd. De linkerflank van GroenLinks is militanter geworden en is zich in een rap tempo aan het organiseren rondom ‘Kritisch GroenLinks’. Ook lokaal en regionaal zijn er allerlei initiatieven opgezet om de uit zijn winterslaap ontwaakte linkerflank van GroenLinks wakker te houden. Een slecht voorteken voor Sap en Nijhof.
En waarschijnlijk zéér tot genoegen van Rutte.
