De volgende paragraaf schreven we in Vonk nummer 267, een paar dagen voor de electorale overwinning van Syriza op 25 januari 2015. Het illustreert hoe wij aan de hand van onze marxistische visie in staat waren het verdere verloop te voorspellen.
"Er zijn twee mogelijkheden: ofwel capituleert een Syriza-regering onder de druk, doet afstand van de meeste van haar hervormingen en wordt "manager" van de crisis of ze ontsnapt aan de chantage en gaat over tot nationaliseren van banken en kapitaalkrachtige groepen in het land. Dat wil zeggen dat de invoering van het socialisme op de agenda staat in Griekenland. Voor de Griekse massa's is er geen einde aan de huidige hel op basis van het kapitalisme. De komende maanden zullen dat aantonen. De leiding van Syriza staat onder enorme druk; aan de ene kant van de arbeidersklasse en aan de anderen kant van de kapitalisten. De huidige positie van Tsipras - de zoektocht naar een bevredigend compromis met iedereen - zal onhoudbaar blijken. De internationale arbeidersbeweging moet op alle mogelijk manieren de Griekse arbeiders ondersteunen om hun lot in eigen handen te nemen. Elders zal links en de arbeidersbeweging bij het bepalen van haar programma en strategie baat hebben bij de lessen uit deze Griekse ervaring.” (Vonk, 19 januari 2015).
Indien we hier naar verwijzen is het niet vanuit een of ander dubieus leedvermaak. We doen dit om aan te tonen dat wat in Griekenland gebeurd is voorspelbaar was en ook daadwerkelijk werd voorspeld. Het zijn profetische woorden want zeven maanden later, in de vroege zomeruurtjes van 13 juli, zet Tsipras zijn handtekening onder een nieuw Memorandum. Een derde uitgave van de zo gehate en draconische soberheidsakkoorden met de Trojka. Het is het eindpunt van een maandenlange krachtmeting met de Trojka, van naakte economische en financiële chantage en herhaaldelijke ‘tactische’ stappen achteruit door Tsipras. Deze ondertekening is een regelrechte capitulatie van de Syriza-regering. De Griekse bevolking kan haar ogen en oren nauwelijks geloven. Het ongeloof maakt snel plaats voor woede en verbittering. De achterban van Syriza is in alle staten. Hier hebben de mensen niet voor gestemd.
Ook de Europese linkerzijde is geschokt. We maakten al een uitvoerige analyse van dit akkoord (1). We vatten die hier kort samen; Het nieuwe Memorandum is een totale overgave van de soevereiniteit van Griekenland. De regering is nu gestart met het grootste privatiseringsprogramma ooit. In en mum van tijd moet de uitverkoop van de Griekse infrastructuur 50 miljard euro opbrengen. De pensioenleeftijd wordt opgetrokken tot 67 jaar. Het minimumpensioen wordt verlaagd naar 350 euro per maand. De pensioenen voor mensen met grote gezondheidsproblemen worden verminderd met 100 euro. De BTW stijging zal de gewone Griek ongeveer anderhalf tot 2 maandlonen kosten. In ruil hiervoor krijgt Griekenland een lening van 86 miljard euro. Het leeuwendeel van deze lening komt uiteindelijk weer in de kluizen van Duitse en andere banken terecht. Van schuldherschikking is er geen sprake. Die reusachtige schuld (30.000 euro per Griek) kan echter nooit worden terugbetaald. Het verkiezingsprogramma van Syriza wordt hiermee definitief naar de prullenmand verwezen. De economische gevolgen zijn navenant. Een nieuwe recessie is in de maak. Sommige studies verwachten een economische krimp van 12 procent in de volgende twee jaar. In juli steeg de werkloosheid opnieuw met 1 procent. Dit is de eerste keer sinds 2013. Tegen het einde van het jaar zit één derde van de actieve bevolking zonder baan. Tsipras heeft dit akkoord enkel door het parlement kunnen jagen met de steun van de rechterzijde, Nieuwe Democratie, To Potami en de zieltogende PASOK. Ironisch toch, hoe Tsipras, de leider van de winnende partij nu het programma uitvoert van de verliezende partijen. Tientallen parlementsleden van Syriza weigerden hun steun. Net zoals de meerderheid van het Centraal Comité van de linkse partij, de jongerenorganisatie, de syndicale fractie en het merendeel van de afdelingen in de grote steden en volkswijken. Als gevolg hiervan heeft Tsipras nieuwe verkiezingen uitgeroepen voor 20 september. 25 parlementsleden van Syriza hebben een nieuwe partij opgericht. Het is een uitdrukking van de OXI-stem van het referendum van 5 juli en gericht tegen de Memoranda. De nieuwe partij heet Laïkí Enótita, Volkseenheid. Onze Griekse kameraden van de Communistische Tendens die ook in de leiding zaten van Syriza, staan mee aan de wieg van deze nieuwe politieke formatie.
Hoe is het zo snel zover kunnen komen? De oorzaak ligt niet in een of andere karaktertrek van Tsipras. Ook niet in een verborgen agenda van de Eerste Minister. De reden voor deze nederlaag is politiek, namelijk het failliet van het reformisme van Tsipras en de meerderheid van de leiding van Syriza. Wat verstaan we onder reformisme? Reformisme is deze stroming in de linkerzijde en de arbeidersbeweging die gelooft dat het nog mogelijk is belangrijke sociale hervormingen te verkrijgen binnen de grenzen van het kapitalisme. Reformisten geloven in een soort kapitalisme zonder soberheid. De reformisten aanvaarden het kapitalisme, maar willen het systeem sociaal verbeteren en bijschaven. Als je de limieten van het kapitalisme eerbiedigt moet je echter vroeg of laat ook de wetmatigheden van het kapitalisme aanvaarden. Je wordt dan beheerder van het kapitalisme. Zeker als het kapitalisme zoals vandaag door een organische crisis gaat.
Ondanks de beschrijving van ‘radicaal links’, is de leiding en het programma van Syriza reformistisch. Wat bedoelen we hiermee? Natuurlijk wensten Tsipras, Varoufakis en anderen een eind te maken aan de soberheid in Griekenland. In hun reformistische verblinding dachten ze echter dat dit mogelijk was door te ‘onderhandelen’ met de Trojka. Ook dachten ze dat binnen het kader van de instellingen van de Europese Unie er ruimte was voor een akkoord. Ze hoopten door ‘slimme tactieken’ en ‘sluwe manoeuvres’ toegevingen af te dwingen van Merkel en de Europese kapitalisten. De zoektocht naar een ‘eerbaar compromis’ leidde hen in een doodlopend straatje. Hoe vaak werd Tsipras niet afgeschilderd als een ‘meester tacticus’ en Varoufakis als een specialist in ‘speltheorie’ om deze aanpak te rechtvaardigen? Merkel en de Trojka waren nooit bereid toegevingen te doen. Dit was duidelijk sinds het begin. Integendeel. Merkel, Schäuble en Co. waren vastberaden de Syriza regering te kelderen. Alle mogelijke middelen werden hiervoor aangewend. In de eerste plaats de economische en financiële sabotage door kapitaalvlucht, het afsluiten van de geldkraan en het forceren van de sluiting van de banken. Dit ligt volledig in de aard van de vertegenwoordigers van het kapitalistische systeem. Men wou kost wat kost vermeiden dat een linke regering in Europa zou breken met de soberheid. Zelfs de uitvoering van een tiende van het programma van Syriza was teveel. De onderhandelingen waren een echte farce. Van onderhandelen was er nooit sprake. De ontmoetingen tussen de Griekse regering en de ‘instellingen’ draaiden uit op een eenzijdige afpersing van de Grieken. Elke stap achteruit door de Griekse onderhandelaars werd voorgesteld als een succesvol tactisch manoever. Dit begon al met het eerste akkoord op 25 februari. De ‘instellingen’ (de Europese en internationale kapitalisten) beschouwden elke stap achteruit als een teken van zwakheid. In de politiek gaat het er op dezelfde manier aan toe als op het militaire terrein: elke zwakheid zet de tegenstander aan tot nog meer agressie. Sindsdien volgde de ene tastbare toegeving na de andere… aan de kant van de Syriza-regering, in ruil voor loze beloften van de Trojka. Dit politiek hellend vlak leidde uiteindelijk tot de dramatische uren waarin Tsipras tot een vernederend akkoord werd gedwongen. Gedwongen? Had hij dan geen keuze? Tsipras beweert dat er geen alternatief was op dit akkoord. Deze stelling lijkt verdraaid veel op de mantra van Margaret Thatcher: There Is No Alternative. Natuurlijk was er een alternatief, maar Tsipras als overtuigd reformist weigerde verder te gaan dan de grenzen van het kapitalisme. We komen hier later op terug. Wij denken dat hieruit belangrijke lessen te trekken zijn voor de linkerzijde in België, in Europa en wereldwijd. We sommen de belangrijkste hier even op.
De Euro-dictatuur
In tegenstelling tot het sprookje dat men ons heeft voorgelogen is de EU geen plaats voor samenwerking, solidariteit en vrede tussen de Europese landen. De EU is een ondemocratische kapitalistische instelling, een antisociale pletwals, volledig in de greep van de economische lobby’s. Binnen dit kader is er geen ruimte voor een ‘sociaal’ Europa. Het idee van een ‘sociaal’ Europa dat nog steeds pronkt in de persberichten van de vakbonden, de SP.a en de PS is een wansmakelijke grap. De mythe van het democratische Europa werd voor de ogen van miljoenen mensen doorprikt. De Griekse minister van Financiën Varoufakis heeft het aan den lijve ondervonden. "Wat we hebben is een niet-bestaande groep (de Eurogroep, nvdr), die de grootste macht heeft over de levens van de Europeanen. En toch wordt die groep niet verantwoordelijk gesteld, aangezien ze niet bestaat in de juridische wetgeving, er geen notulen worden bijgehouden en ze in de grootste vertrouwelijkheid opereert. Geen burger die weet wat er daar gezegd wordt, en geen enkel lid dient verantwoording af te leggen, en dat terwijl ze beslissingen nemen op leven en dood." (2)
Het Duitse kapitaal zwaait de plak in de EU
Ooit dacht men dat Europa was gebouwd rond de Frans-Duitse as. In werkelijkheid overheerst Duitsland de EU. Duitsland is sinds de eenmaking, na de val van de muur, de industriële en financiële grootmacht in het hart van Europa. Wat Duitsland gewapenderhand heeft proberen te bereiken tijdens de eerste en tweede wereldoorlog heeft het nu met economische middelen bekomen. De Duits-Franse samenwerking is er niet een van gelijke partners. François Hollande, dacht nog net na zijn verkiezing als Franse president dat hij financiële ademruimte kon krijgen van Duitsland. Het werd een ‘Nein’. Binnen de EU handelt het Duitse kapitaal als de ergste woekeraar: ‘Kan je je schulden niet betalen, dan verkopen we je inboedel. Brengt je inboedel niet genoeg op dan gooien we je uit het huis’. Op de vraag van een journalist van de New Statesman of de houding van Duitsland de opinie van de andere leden van de Eurogroep controleerde, antwoordde voormalig minister van Financiën Varoufakis het volgende: “Oh volledig. Het is geen kwestie van houding, het is de Duitse minister van Financiën zelf. Het is net als een goed afgestemd orkest en hij is de orkestleider. Enkel de Franse minister (Michel Sapin) maakte wat andere geluiden die afweken van de Duitse lijn. Maar deze geluiden waren zeer subtiel. Je voelde dat hij zeer zorgvuldig omging met zijn woordenschat om niet de indruk te wekken dat hij hem tegensprak. In de laatste analyse, wanneer Dr. Schäuble antwoordde, bepaalde hij de effectieve lijn en plooide de Franse minister altijd”. De andere nationale regeringen reageren als de schoothondjes van Duitsland. Dit geldt ook voor de Belgische regering.
De democratie is een fictie
In werkelijkheid bestaat het enkelvoudig stemrecht enkel op papier. Het meervoudig stemrecht is de norm achter de schermen. De ‘stem’ van het kapitaalkrachtigen heeft uiteindelijke de doorslag in de belangrijke beslissingen. Wat baten parlementsverkiezingen of referenda nog indien de volkswil met een pennentrek nietig kan verklaard worden. De stem van één enkele kapitalist weegt zwaarder dan miljoenen ‘gewone’ mensen. Dat zien we zeer goed in Griekenland. Syriza heeft haar verkiezingsprogramma uiteindelijk niet mogen uitvoeren. Dit heet eigenlijk een financieel en economische ‘coup’. Erger nog, door economische en financiële druk, voert Syriza het verkiezingsprogramma uit van de partijen die werden verworpen door de kiezer. De democratie die stopt aan de grenzen van het geld en de economische macht heet ‘burgerlijke democratie’. Je mag wel stemmen voor wie of wat je wilt en misschien ook nog eens van je neus maken op straat, maar uiteindelijk zijn het de kapitalisten die het laatste woord hebben. Achter het decor van de parlementaire instellingen verbergt zich de dictatuur van het geld.
Het falen van (alle tinten) van het reformisme
Rechtse reformisten in Griekenland zoals de leiders van de PASOK of zoals die van SP.a of de PS in België hebben niet de ambitie om de soberheid te stoppen. Belangrijke sociale hervormingen staan bij hen ook niet op de agenda. Dit was bij Syriza wel het geval. Syriza wou een einde stellen aan de soberheid. Het programma van Thessaloniki, hoewel verwaterd in vergelijking met de eisen van twee jaar geleden, stond voor een aantal goede sociale hervormingen. Wat was dan het probleem? Het probleem was dat de leiding van Syriza het opgelegde keurslijf van het kapitalisme (en dus ook van de EU ) aanvaardde. Goede bedoelingen maken het verschil niet. In het geval van Syriza is een beetje Bijbelse wijsheid van toepassing… ‘De weg naar de hel is geplaveid met goede voornemens’. Er is een strategie nodig en een leiding die bereid is te breken met het kapitalisme. Deze twee vitale ingrediënten ontbraken bij Syriza. Veel linkse militanten in Europe en ook in België waren totaal onvoorbereid op de capitulatie van Tsipras. Gedeeltelijk zijn ze in slaap gewiegd door een zekere politieke naïviteit. In België ook door een partij zoals de PVDA/PTB, die een grote rol heeft gespeeld (en nog steeds speelt) in de solidariteit met Griekenland. Op een bepaald moment zag de PVDA zich als de Syriza van de Noordzee! Dit zorgde voor een zeer onkritische houding naar Syriza toe. De linkse en de rechtse varianten van het reformisme zijn echter twee kanten van éénzelfde muntstuk en leiden tot politieke onderwerping aan het kapitalisme. De zoektocht naar een utopisch alternatief op de soberheid binnen het kapitalisme, leidt uiteindelijk naar de aanvaarding van diezelfde soberheid. Tsipras had echter geen keuze horen we sommigen zeggen. Het economische machtsapparaat van de Trojka was te sterk jammeren anderen. Op DeWereldMorgen.be lezen we: ‘Er wordt beweerd dat Tsipras in een interview zou hebben gezegd, dat je nu eenmaal niet nee zegt tegen je verkrachter, wanneer hij je het mes op de keel houdt. Het geeft goed aan waar dit over gaat. Hoeveel verwijten je de huidige Griekse regering ook kan maken, de essentie is dat er een machtsapparaat aan het werk is dat de Eurogroep wordt genoemd. Die Eurogroep staat symbool voor alle krachten die het naoorlogse model van de sociale welvaartsstaat willen vernietigen. Zij zijn de echte schuldigen, niet de Griekse regering.’(3)
Als je inderdaad denkt dat het kapitalisme de enige mogelijke maatschappijvorm is in de 21ste eeuw dan is er inderdaad geen alternatief. Die vergelijking loopt echter zeer mank. De kwestie is dat Tsipras zijn keel en deze van Griekenland, maandenlang heeft blootgesteld aan het mes van de verkrachter. Als je een overvaller van op een grote afstand op je ziet afkomen met een mes, dan wacht je niet tot je in een hoek geduwd wordt! Tientallen miljarden euro’s trokken zo weg uit Griekenland, na de verkiezingsoverwinning van 25 januari, zonder dat de regering nog maar overwoog om de banken en de financiële instellingen te nationaliseren, een einde te stellen aan de ‘onafhankelijkheid’ van de Griekse Nationale bank, de controle uit te voeren op de kapitaalbewegingen of een monopolie op de buitenlandse handel op te leggen. De Griekse bewindsploeg bleef braaf binnen de krijtlijnen van het systeem ageren. Enkel toen de ECB de geldkraan toedraaide werd een beperkte en tijdelijke controle opgelegd aan de banken (sluiting, gedeeltelijke sluiting van de bankinstellingen, beperking van de geldafname).
Een ander argument dat we dikwijls horen is dat de krachtsverhoudingen niet in het voordeel waren van Syriza. Het feit dat Syriza een nieuw memorandum heeft getekend, heeft de krachtsverhoudingen niet verbeterd, integendeel. Als je enkel afgaat op de samenstelling van het EU parlement, de Europese Commissie en de nationale regeringen dan zijn de krachtsverhoudingen natuurlijk bitter slecht. Het probleem met het reformistische denken is dat de horizon beperkt wordt tot allerhande instellingen. Zij zien niet verder dan dat. Krachtsverhoudingen moeten ook buiten deze instellingen uitgebouwd worden. Een goed voorbeeld daarvan was de reactie op het referendum op 5 juli, tegen het dictaat van de Trojka. Op zeer korte tijd kwamen honderdduizenden mensen in Griekenland op straat om hun “OXI” stem te laten gelden. Tegen alle mediamanipulatie, politieke hysterie, financieel terrorisme en effectieve chantage door de patroons op de werkplaatsen, stemden 61 procent van de Grieken tegen het ultimatum. 85 procent van de jongeren stemden neen. In alle volks- en arbeiderswijken haalde de OXI-stem een comfortabele meerderheden. OXI drukte een klassenstem uit, de stem van de arbeidersklasse en de verarmde jeugd. Dat zijn pas voordelige krachtsverhoudingen voor een echt links beleid! Deze unieke kans werd door Tsipras verspild. Voor hem en de reformistische leiding van Syriza is de massamobilisatie en organisatie van de mensen eigenlijk bijzaak of enkel goed als wisselmunt in de onderhandelingen met de ‘instellingen’. Het uitroepen van de volksraadpleging en de uitslag ervan zorgde voor een siddering doorheen de Europese publieke opinie. De echte publieke opinie wel te verstaan, niet de editorialen of andere commentaren van de mainstream media. De opinie van jongeren, arbeiders en bedienden in verschillende landen kantelde in het voordeel van een Grieks OXI. De Standaard meldde zo bijvoorbeeld dat in Vlaanderen 41 procent bereid was OXI te stemmen! Op een week tijd vonden in de EU, 150 solidariteitsbetogingen plaats, met een totaal van 150.000 deelnemers. Deze initiatieven werden door de grote vakbonden en grote linkse organisaties niet of slechts formeel gesteund. Het Europees Vakverbond (EVV) speelde niet de minste positieve rol in deze solidariteit. Het tegendeel is waar. Toen Tsipras koos voor de volksraadpleging, kwam het EVV met een persbericht naar buiten, tegen het referendum! Binnen het EVV waren het vooral de vakbonden verenigd in het Altersummit die aan de kar hebben getrokken. En dan nog. Neem België bijvoorbeeld. Officieel stonden het ABVV en sommige delen van het ACV achter de OXI-betoging in Brussel, maar de mobilisatie van de militanten was zeer zwak. Van een energieke informatiecampagne onder de leden was er zelfs geen sprake. Een krachtig neen van Tsipras aan het memorandum, zou een enorm enthousiasme hebben veroorzaakt bij de arbeidersklasse in heel Europa. Kijk maar hoe snel bijvoorbeeld iemand als Jeremy Corbyn, de linkse anti-soberheidskandidaat voor de leiding van de Britse Labour Party, aan steun wint en de hele politieke situatie op stelten zet. Tsipras had een internationalistische oproep moeten doen aan de hele linkerzijde in Europa, aan de hele arbeidersbeweging, voor effectieve steun via betogingen en stakingen. Een opgelegde Grexit zou in deze omstandigheden voor grote s politieke en economische instabiliteit gezorgd hebben. In deze omstandigheden zou de positie van de linkerzijde in Europa, inclusief Duitsland, enorm verstrekt zijn. Dat zou natuurlijk niet voldoende zijn geweest. Tsipras had dan drastische maatregelen moeten nemen; de nationalisatie van de banken, de onteigening van de 500 grote oligarchen, de onteigening van de landerijen van de Orthodoxe Kerk en de afschaffing van de Griekse overheidsschuld. Dit zijn de eerste stappen in de invoering van een democratische planeconomie.
Plan B of Plan S?
De linkerzijde van Syriza, het Links Platform rond de voormalige minister van Energie Lafazanis heeft een zogezegde ‘Plan B’ voorgelegd, een alternatief op het derde memorandum. Dit plan voorziet in een uittrede van Griekenland uit de euro. De achterliggende idee is dat binnen de eurozone er geen ander beleid mogelijk is dan de soberheid. Het herstel van een eigen nationale munt kan echter wel. Het EU despotisme is eigenlijk de uitdrukking (in talloze regels en verdragen) van het despotisme van het kapitaal. Dit despotisme drukt zich ook uit op nationaal vlak met of zonder euro. Kijk bijvoorbeeld naar Groot-Brittannië. London heeft haar ‘Pond’ behouden maar voert toch een soberheidsbeleid. Volgens het plan van Lafazanis, zou Griekenland binnen de EU een gelijkaardig statuut hebben als bijvoorbeeld Denemarken. Een Griekse regering zou dan terugkeren naar een nationale munt, de banken nationaliseren en door openbare en private investeringen de economie weer aanzwengelen. Lafazanis voegt eraan toe dat de eerste zes à twaalf maanden moeilijk zullen zijn, maar dat daarna de basis is gelegd voor duurzame economische groei. Deze groei zou geschraagd zijn door uitvoer en een sterke nationale productie. Samengevat komt dit neer op een soort Grieks nationaal kapitalisme. Het is echter ijdele hoop te denken dat Griekenland met haar producten op de Europese markten kan opbotsen tegen machtigere economieën. Wij denken dat op kapitalistische basis, met of zonder de euro (en/of de EU) er geen oplossing is voor de problemen van de werkende bevolking. De nieuwe nationale munt zou tot een steile devaluatie leiden, misschien zelfs gelijkaardig aan die van de Weimar republiek na de eerste Wereldoorlog. In plaats van een Plan B van nationaal kapitalisme, stellen wij een Plan S voor. ‘S’ voor socialisme, in de zin van de maatregelen die we hierboven hebben voorgesteld.
Sommigen koesteren de hoop dat Syriza het verschil nog kan maken in de volgende maanden. Het Memorandum zou slechts een moeilijk moment geweest zijn, we staan aan het begin en niet aan het einde van de strijd tegen de soberheid. Volgens deze redenering gaat Syriza zich herpakken en bij de minste gelegenheid het politieke roer weer omgooien naar links. Ontslagnemend algemeen secretaris van Syriza, Tassos Koronakis, ziet het anders en juister. De recente verklaringen van Tsipras oordeelt hij, ‘geven de indruk dat de aanvaarding van het memorandum en de uitschakeling van de volkssoevereiniteit niet het resultaat zijn van een brutale chantage die kan omgekeerd worden, maar eerder overeenkomt met een nieuwe politieke oriëntatie’. (4) Het Syriza van 25 januari bestaat niet meer. De transformatie van deze partij naar een doorsnee sociaaldemocratische formatie is ver gevorderd en onomkeerbaar. Syriza is geen instrument meer in de strijd tegen de soberheid. Sommigen zitten nog in de fase van de ontkenning en willen deze realiteit niet onder ogen zien.
Laboratorium
Het woelige Griekenland is een ‘in vivo’ laboratorium. Alle politieke programma’s en strategieën worden er in een ijltempo gewikt en gewogen. Niet zozeer door slimme politicologen of door scherpe columnisten. Het oordeel wordt er geveld door de Griekse massa's en in het bijzonder door de werkende klasse en de jongeren. Sommige politieke programma’s worden te licht bevonden en opzij geschoven. Dit geldt zowel voor de linkerzijde als voor de rechterzijde. Zowel voor wie een alternatief op het kapitalistische soberheidsbeleid wil, als degenen die zulk een beleid willen bestendigen. Vrouwe Fortuna is meedogenloos. De ene dag ben je een held, de andere dag een verrader. Daarna opnieuw een held en s ’anderdaags opnieuw een verrader. Alexis Tsipras is goed geplaatst om het te weten. De politieke programma’s die gemeten worden op de Griekse testbank zijn niet uitsluitend Grieks. Ze gelden ook voor andere landen. Het is niet de Griekse variant van het reformisme die heeft gefaald, maar het reformisme zelf. Overal in Europa en de wereld zoeken mensen een uitweg uit de ellende van het kapitalisme. Dit is een voorbode van massabewegingen zonder voorga in de menselijke geschiedenis. Pre-revolutionaire en revolutionaire toestanden maken deel uit van de nieuwe periode. De enige uitweg is niet proberen te prutsen in de marge van het systeem, maar de omverwerping van het systeem. Gino Russo, vader van Melissa Russo (een van de slachtoffers van Marc Dutroux) en eveneens vakbondsdelegee drukte het onlangs zo uit: ‘ Een revolutie? Ik denk niet dat er een andere manier is om eruit te geraken. Anders gaan we eindigen zoals in Griekenland. We moeten Griekenland niet aanzien als een ver land, maar op de manier zoals we naar een spiegel kijken’. (6)
1) www.vonk.org/Griekenland/griekenland-een-vernederende-capitulatie-die-niets-zal-oplossen.html
2) New Statesman, 13 juli 2015 (www.newstatesman.com/world-affairs/2015/07/exclusive-yanis-varoufakis-opens-about-his-five-month-battle-save-greece )
3) www.dewereldmorgen.be/artikel/2015/08/20/grieks-drama-verduidelijkt-veel-de-maskers-zijn-gevallen
4) http://www.lecourrier.ch/132176/le_secretaire_general_de_syriza_claque_la_porte
5) http://www.crisp.be/2015/07/agreekment-tina-et-mouvements-sociaux/
6) La Libre, 26 juni 2015
