De crisis in Rusland heeft een kritiek punt bereikt. Alle tegenstellingen die zich gedurende 7 jaar hebben ontwikkeld komen nu aan de oppervlakte. De burgerij heeft geen oplossing. Dat werd nog eens geïllustreerd door het plotse ontslag van Kirijenko en zijn vervanging door de gediscrediteerde Tsjernomyrdin. Jeltsin is duidelijk radeloos.
De arbeidersklasse verschijnt op het toneel
Jeltsins beslissing om zijn regering te ontslaan betekent een breuk met de markthervormingen. Het Westen kan niet langer rekenen op de vriendschappelijke relaties die gedurende de voorbije periode werden opgebouwd. De oligarchie wil de dictaten en het financiële keurslijf van het Westen en het IMF van zich afschudden. Ze zien hun positie bedreigd omdat de soberheidspolitiek van het IMF een provocatie is aan het adres van de Russische arbeidersklasse. De berichtgeving in het Westen wordt vooral toegespitst op de manoeuvres aan de top, maar de arbeidersklasse laat steeds meer van zich horen. Op 11 juni hebben mijnwerkers vanuit heel Rusland een piket opgetrokken voor het Witte Huis. Ze kwamen naar Moskou met de steun van leerkrachten, dokters, gepensioneerden en iedereen gaf wat ze konden om hun reis te betalen. De actie zal blijven duren zolang de mijnwerkers het kunnen uithouden. Ze kwamen met een enkel ticket en hebben geen geld voor de terugreis.
Hun eisen en slogans zijn niet langer louter economisch. Ze nemen een duidelijk politiek standpunt in. "Weg met de president!", "Jeltsin, geef ons geld terug!" en "Jeltsin, we hebben je aan de macht gebracht, nu zullen we ze terug van je afnemen!" zijn hun belangrijkste slogans. Ondertussen werd het piket versterkt door delegaties van mijnwerkers uit Kuznetsk, Rostov, Sakhalin, Tsjelyabinsk, de Oeral, Norilsk, Kemerovo, en Tula. Ook arbeiders uit de auto-industrie in Togliatti, wetenschappers, studenten en het personeel van de Moskouse metro sloten zich bij het protest aan.
Ze ontvangen giften en voedsel van bedrijven en sympathisanten vanuit heel de stad. Het piket is geen geïsoleerd geval. Fabrieksbezettingen zijn een wijdverspreid fenomeen. De arbeiders nemen de fabrieken over en besturen ze via eigen democratisch verkozen comités. In Vyborg bijvoorbeeld, een Bolsjewistisch bolwerk tijdens de revolutie van 1917, hebben de arbeiders van een papierfabriek de leiding overgenomen. Ze hebben de eigenaars aan de deur gezet en na gevechten met de politie de fabriek onder arbeidersbeheer geplaatst. In verschillende streken zijn er ook terug sovjets (arbeidersraden) opgericht. Mikhail Shmakov, de voorzitter van het Russische vakbondsfront, stelde dat de achterstallige lonen geïndexeerd moeten worden om het devaluatie-effect van de roebel te compenseren. De bonden dreigen met een algemene staking op 7 oktober.
De overwinning van de Tsjernomyrdin-vleugel
Kirijenko, Tsjoebais en Nemtsov, vertegenwoordigers van het meest corrupte deel van de opkomende Russische burgerij, hebben tevergeefs geprobeerd de agenda van het IMF en de Wereldbank door te voeren. Tussen hen en de oligarchie die de banken en grote monopolies controleren werd de afstand steeds groter. Deze laatsten zijn vroegere bureaucraten die miljardairs geworden zijn door het plunderen van de staat. Ze zijn even reactionair als de andere vleugel van de burgerij, maar willen niet dat Rusland een semi-kolonie van de VS wordt. Ze willen niet dat het IMF verlieslatende banken sluit en taksen oplegt aan de grote monopolies. Het afzetten van Kirijenko en het heraanstellen van Tsjernomyrdin betekent een overwinning voor deze vleugel. Hij is oud-directeur van het grootste gasbedrijf van het land, Gazprom, en zijn persoonlijk fortuin werd vorig jaar op vijf miljard dollar geschat. De multimiljonair Boris Berezovski, één van ‘s lands machtigste zakenlieden, liet weten dat het grootkapitaal Tsjernomyrdin onvoorwaardelijk steunt.
Het bankroet van het kapitalisme
Vrijwel de hele Russische industrie is in verval omdat de maffia-kapitalisten enkel geïnteresseerd zijn in het verrijken van zichzelf op de rug van de Russische bevolking. Productie doet er voor hen niet toe. Investeringen zijn in elkaar gestuikt en er vloeit jaarlijks minstens 20 miljard dollar naar het Westen. De enige investeringen die min of meer doorgaan zijn die in de olie-industrie en dergelijke, waarin het Westen nog geïnteresseerd is omdat ze goedkope grondstoffen voortbrengen.
Rusland is nu voor minstens 25 procent afhankelijk van voedselimport. Het resultaat is inflatie en een geweldige daling van de levensstandaard. De overheid wil dit tegengaan door de import te beperken, waardoor er voedselschaarste ontstaat en de situatie zo mogelijk nog explosiever wordt. Een importeur van etenswaren, Henryk Kasparian, zegt dat de bevolking geen 30 procent extra kan en wil betalen voor haar eten. "Dit zal een opstand veroorzaken," zegt hij. De ineenstorting van de roebel betekent ook een enorme toename van de schulden die moeten terugbetaald worden. Dit zal niet alleen de staatsschuld nog doen toenemen, ook een groot deel van de banken zal onvermijdelijk over kop gaan. Op maandag 24 augustus was de dollar 7 keer meer waard dan de roebel. Twee dagen later was de waarde van de roebel nog eens gehalveerd. Er staan dan ook rijen mensen voor de banken die hun spaargeld komen afhalen om het zo snel mogelijk om te zetten in andere munten. De vertrouwencrisis zal een kettingreactie van banksluitingen veroorzaken, wat op zijn beurt het volledige financiële systeem ineen kan doen storten.
Na de terugval van de productie met liefst zestig procent, een enorme toename van de werkloosheid en een ongelooflijke terugval van de levensstandaard, staan nu hyperinflatie, schaarste en de ineenstorting van het financieel systeem op de agenda. Dat is de balans van zes jaar markthervormingen.
Zelfs de Russische burgerij heeft geen vertrouwen in haar eigen systeem. Andrew Ipkendanz van de Credit Suisse First Boston Bank gaf toe dat de Russische elites het kapitaal van het land hebben geplunderd en de opbrengsten voor een groot deel naar het buitenland versluisden. Uit recente cijfers blijkt dat de ondersteuning van de roebel sinds 20 juli 3,8 miljard dollar (140 miljard frank) heeft gekost. Dat komt erop neer dat bijna 80 procent van de jongste IMF-tranche van 4,8 miljard dollar is verdwenen in de zakken van speculanten die op een devaluatie hadden gewed.
De rol van de Communistische Partij
De arbeidersklasse begint langzamerhand te herstellen van het trauma veroorzaakt door de val van het stalinisme en de beweging in de richting van het kapitalisme. Ze trekt haar eigen conclusies uit de beangstigende ineenstorting van de economie, levensstandaard en cultuur die eruit resulteerden. De beweging tegen het kapitalisme breidt zich uit. Als er een echte Bolsjewistische partij bestond, zou ze de arbeidersklasse meteen aan de macht kunnen brengen. Maar de CPRF is enkel in naam een communistische partij. Zjoeganov heeft zich bij elke gelegenheid bereid getoond om overeenkomsten met de kapitalisten te sluiten. In realiteit is de CPRF-leiding even bang van de arbeidersklasse als Jeltsin en Tsjernomyrdin.
Deze laatste wordt door Jeltsin opnieuw voorgedragen als eerste minister, maar de arbeidersklasse staat uiterst achterdochtig tegenover de man die deze functie reeds vijf jaar heeft uitgeoefend en verantwoordelijk is voor de huidige ramp. Daarom heeft hij de diensten van Zjoeganov nodig, om de regering met een 'links' sausje te overgieten. Een coalitieregering met de leiders van de Communistische Partij zal de arbeiders nieuwe moed geven en hen aanzetten nieuwe eisen te formuleren. De coalitieregering zal zich genoodzaakt zien een aantal hernationalisaties door te voeren. Het is niet uitgesloten dat ze de banken nationaliseren om een totale financiële ineenstorting te vermijden. Dit op zichzelf zou geen fundamentele breuk met het kapitalisme betekenen.
Maar vooral in het geval wanneer een diepe crisis in het Westen zou ontstaan, zal de roep naar een volledige hernationalisatie toenemen. De meerderheid van de arbeidersklasse zal verbetering verwachten van de communisten. De meest bewuste arbeiders begrijpen nu reeds dat er niets fundamenteels zal veranderen zolang de 'markthervormingen' (lees de beweging naar het kapitalisme) voortduurt. Enkel een onafhankelijke koers van de arbeidersbeweging kan een oplossing brengen. In het VRT journaal van 30 augustus stelde een arbeider bij het piket aan het Witte Huis dat leiders van de CPRF die nu in de regering zullen stappen geen echte communistische leiders zijn. Ze vervullen een gelijkaardige rol als de Mensjewieken in de coalitieregering met de burgerij na de februarirevolutie van 1917. Toen de massa’s merkten dat de beloofde verbeteringen uitbleven verloren de Mensjewieken snel hun geloofwaardigheid.
Het leger
Het liefst zouden de kapitalisten de lege schelp van hun 'democratisch' systeem inruilen voor een militaire dictatuur. Hun probleem is echter dat ze na zes jaar hervormingen een puinhoop hebben gemaakt van het leger en er bijgevolg niet kunnen op rekenen om de arbeidersklasse te onderdrukken. De troepen hebben honger en zijn gedemoraliseerd. Als het Russische leger niet bereid was te vechten in Tsjetsjenië, zullen ze nog duizend keer minder gemotiveerd zijn om tegen de Russische arbeiders te vechten. Als de grote arbeidersmassa’s in beweging komen is het veel waarschijnlijker dat het leger uiteenvalt en grote delen zich aansluiten bij de opstand zoals in Albanië het geval was. Het is wel zo dat repressie ten opzichte van arbeiders en hun organisaties toeneemt.
Er zijn al tientallen rechtszaken ingesteld tegen arbeiders en vakbondsleiders. Op dinsdag 11 augustus werden duizend politieagenten ingezet om de mijnwerkers van Tsjelyabinsk te beletten te protesteren tegen de betaling van hun achterstallige lonen. Op dezelfde dag werd Alexander Sergeyev, voorzitter van de onafhankelijke vakbond van de mijnwerkers, gedurende twee uur opgepakt en ondervraagd.
Naar een pre-revolutionaire situatie
Rusland komt steeds dichter bij een prerevolutionaire situatie. De crisis zal nog dieper worden en nieuwe, grotere bewegingen van de arbeiders uitlokken. Het is niet uitgesloten dat Zjoeganov onder druk van de arbeidersklasse opnieuw delen van de economie zal nationaliseren. Maar enkel de arbeidersklasse kan de maatschappij uit de huidige impasse halen door raden (sovjets) op te richten in elke werkplaats, fabriek, kantoor enzovoort en deze te verbinden met elkaar op zowel lokaal, district, regionaal als nationaal niveau. Dit moet dan de basis vormen van een nieuwe arbeidersstaat, waarbij op basis van een democratisch geplande economie Rusland voor de tweede maal de weg voorwaarts kan tonen voor de arbeiders in de hele wereld.
