Afgezien van de ellende kreeg oudejaar voor veel Russen waarschijnlijk een extra feestelijk tintje. De ondertussen gehate president Jeltsin trad af. Eigenlijk kon het amper een verrassing zijn. De rol van Jeltsin was reeds geruime tijd uitgespeeld.
In Rusland noemden ze hem de Pen omdat zijn belangrijkste politieke activiteit enkel nog bestond in het signeren van de door zijn dochter aangereikte decreten. Jeltsin was een stroman van het Kremlin. Af en toe stampte hij in een vlaag van zatte woede nog wat wild om zich heen, en liet hier en daar een kop rollen, maar doordachte zetten waren er niet meer bij. De chaos van zijn hoofd lijkt de chaos van zijn land te weerspiegelen.
De rol van het Westen
Welbeschouwd was Jeltsin altijd het 'mannetje' van het Westen in Rusland. Voor zijn politiek steunde hij grotendeels op Westerse leningen en investeringen. En gedurende een tijdje konden de massa's meegaan in het verhaal over de westerse weldoener die hen welvaart en democratie bracht. Zolang het geld bleef vloeien (nu ja, wat heet vloeien), werden Ruslands geopolitieke en strategische belangen ondergeschikt aan die van het Westen. Maar tegen het midden van '98 droogde deze geldstroom op. Juist op het moment dat het Aziatische virus ook Rusland aandeed met een serieuze crash tot gevolg.
In december '98 kwam de eerste slag in het gezicht. Ondanks hevige protesten van Moskou bombardeerde het Westen Irak. Nu de traditionele financiële tegenprestatie uitbleef, werd de kritiek op de toegeeflijke Jeltsin heftiger. Klap op de vuurpijl was zeker de brutale behandeling van de Russische diplomatie tijdens de Kosovocrisis. Het Westen wees alle moeite die de Russen zich hadden getroost om een compromis uit de brand te slepen, botweg af.
Een stille coup
Dat de Russen het beu zijn, werd een eerste keer duidelijk met de invasie van Pristina in juni. Hoewel een crisis op een haar na werd vermeden, toonde de nieuwe macht expliciet haar gezicht. Generaal Ivashin en andere militairen pikken de vernederingen niet langer. Bovendien ligt het land na bijna een decennium van markthervormingen volledig in puin, ondanks de kruimels die het Westen toewierp. De militairen en de bevolking zijn meer dan ooit vervreemd van de pro-westerse kliek die het zo ver heeft laten komen.
Begin augustus moest Eerste Minister Stepashin baanruimen voor Poetin, hoofd van de Federale Veiligheidsdienst en ex-KGBer. Deze werd onmiskenbaar naar voor geschoven door de militairen. Poetin heeft het tot zijn missie gemaakt aan het Westen te tonen dat Rusland nog steeds een supermacht is. De oorlog in Tsetsenië is naast een herovering van machtsposities in haar strategische zuidelijke flank een klare boodschap aan de Navo en Amerika: wij blijven baas in eigen huis! Te laat besefte het Westen wat het had aangericht. Een laatste schenking van 100 miljoen dollar door de Wereldbank op 28 december j.l. kon het verdict niet meer uitstellen. Jeltsin trad af.
Het oude spook doemt weer op
De populariteit die Poetin met de oorlog haalt, kan hij goed gebruiken in een andere campagne. Om de economische situatie van het land althans ten dele te herstellen, moet de oligarchie afstand doen van haar positie en haar gestolen buit terug inleveren. De door schandalen geteisterde Jeltsin is hierbij een proefballonnetje. Onmiddellijk na zijn aftreden werd hij gepardonneerd door Poetin. Daarmee geeft hij een signaal dat dit voor herhaling vatbaar is. 'Inlevering van rijkdom en macht maakt hardere maatregelen overbodig en verzekert je van een appeltje voor de dorst.' De typische oplossing voor iemand die het bestaande systeem tracht te beheren.
Maar wat als dit niet lukt? Stratfor.com schetst dit zeer mooi: "Met Jeltsins ontslag heeft Poetin de contouren getekend van een rechtzetting binnen het systeem. Hij heeft zichzelf aangeduid tot Kerenski, de revolutionair die niet te ver wilde gaan. Kerenski faalde en Lenin, de revolutionair die geen grenzen kende, kwam uit het niets. Naar onze mening balanceert Rusland op de rand van een ravijn. Poetin tracht de situatie zo goed als mogelijk te beheersen. We zijn niet optimistisch. Hoe dan ook, Poetin houdt momenteel de wortel voor zich uit. Als hij toont dat hij tevens overweg kan met de stok, redt hij misschien nipt het weinige dat overblijft van de postcommunistische hervormingen. Indien niet dan betreedt Rusland een revolutionaire situatie."
Daar hebben wij weinig aan toe te voegen. Enkel deze belangrijke noot: een Lenin vind je misschien nog wel in Rusland, maar deze is niets zonder een Bolsjewistische partij. Een eerste taak voor de Russische massa's
