De verrassing van de Duitse verkiezingen was niet zozeer de nederlaag van Bondskanselier Kohl, maar wel de grootte van zijn nederlaag en de klinkende overwinning van de linkse partijen: de SPD, groenen en de ex-communisten van de PDS die voor het eerst de 5% drempel hebben overschreden. Na zestien jaar Kohl was de boodschap duidelijk: genoeg is genoeg! De vraag is nu wat een rood-groene coalitie onder Duitslands nieuwe wonder boy Schröder ervan zal bakken.
De Christen Democraten (CDU/CSU) behaalden met iets meer dan 35% van de stemmen hun slechtste resultaat sedert 1949. Vanaf de jaren ’50 lag hun score steeds bobven de 40%. De Sociaal Democraten van de SPD daarentegen behaalden bijna 41%. Samen met de 5,1% van de PDS behalen de traditionele arbeiderspartijen van Duitsland hun beste resultaat ooit: precies 46% In 1919 behaalden communisten en sociaal democraten samen 45,5% en in 1972 scoorde de SPD met Willy Brandt als boegbeeld 45,9% in West-Duitsland. In de nieuwe Bundestag komen de twee linkse partijen slechts twee zetels te kort voor een absolute meerderheid.
De resultaten zijn des te verrassender omdat tot één dag voor de verkiezingen er een nek aan nek race werd vooropgesteld tussen de twee belangrijkste partijen en politieke kampen. Net een paar weken voor de verkiezingen hadden de christen democraten immers hun absolute meerderheid in Beieren weten te bawaren en had de SPD verlies geboekt. Kohl, zijn partijgenoten en de zakenwereld toonden dan ook zienderogen steeds meer zelfvertrouwen en enthousiasme naarmate een verderzetting van hun coalitie met de liberale Vrije Democraten (FDP) mogelijk scheen. Maar juist dit vooruitzicht van alweer vier jaar Kohl en opnieuw besnoeiingen in de welvaartsstaat deden veel kiezers op het laatste ogenblik van kamp veranderen. De deelname aan de verkiezingen steeg van 79 tot 82,3%.
Verandering sociaal klimaat
Er is een duidelijke verandering in het sociaal klimaat sinds 1996. In juni van dat jaar betoogden 350.000 vakbondsleden tegen de ontmanteling van de welvaartsstaat. In de herfst van 1997 brak tot grote verrassing van velen een spontaan studentenprotest uit tegen de bezuinigingen en problemen in het onderwijs. Tegen deze achtergrond begon de vakbondsfederatie (DGP) een campagne voor een fundamentele verandering in de binnenlandse politiek van Duitsland in het voordeel van de werkende bevolking.
Van de 328 kiesdistricten wist de SPD er 212 te veroveren. De christen democraten behielden er slechts 112 en de PDS behield zijn vier zetels die ze de de vorige keer had gewonnen. Op basis van de eigenaardigheden van het Duitse kiessysteem van proportionele vertegenwoordiging kan een coalitie van sociaal democraten en groen,en rekenen op een comfortabele parlementaire meerderheid van 21 zetels. Ze hebben de steun van de PDS dus niet eens nodig. SPD leider Schröder had er nooit een geheim van gemaakt dat hij het kanselierschap nooit zou aanvaarden indien hij hiervoor de steun van de postcommunisten zou nodig hebben. In dit geval zou hij geopterd hebben voor een grote coalitie met de christen democraten.
Met uitzondering van Beieren vallen de christen democraten in alle 16 staten, met inbegrip van hun bastillons Baden-Württenberg en Reinland-Palatinate, onder de 40%. In Oost-Duitsland lag de stem voor links beduidend boven het nationaal gemiddelde. De stemming is hier drastisch omgeslagen sinds 1990 nu de overgrote meerderheid heeft ingezien dat van de beloftes van Kohl om deze streek welvarend te maken niets is terecht gekomen. Met een werkloosheid van ruim boven de 20% is de toestand in vele gebieden werkelijk catastrofaal.
Geschiedenis
Voor het eerst in de naoorlogse geschiedenis werd een regeringsmeerderheid volledig verslaan door de gecombineerde oppositie. Voor de eerste maal domineert de SPD zowel de regering en het parlement (Bundestag) en de Bundesrat (Tweede Kamr) en de nieuwe meerderheid van de Bundestag zal de SPD ook een beslissende meerderheid geven in de Bundesversammlung, de assemblee die in de komende lente de nieuwe president moet verkiezen. Met dit vferkiezingsresultaat blijven in de Europese Unie slechts twee regeringen meer over waar de linkse of arbeiderspartijen niet in vertegenwoordigd zijn, terwijl links tien van de 15 regeringsleiders heeft.
Volgens de eerste analyses heeft de SPD zowel massaal gewonnen van de christen democratische aanhang als bij de niet-kiezers. In het Oosten kwam daarbij nog een overloop van de christen democraten naar de PDS. Over het algemeen werden de verkiezingen gedomineerd door de werkloosheid en sociale kwesties en leidden ze tot de afstraffing van een regering die gedurende zestien jaar beloofde om de werkloosheid op te lossen door een monetaristische politiek te voeren en cadeaus te geven aan de rijken. Officieel heeft Duitsland nu vier miljoen werklozen, maar het reële cijfer ligt wellicht tussen de zes en zeven miljoen. Kohl probeerde tevergeefs de kiezer ervan te overtuigen dat er net een nieuwe economische opleving was gestart en de werkgeversorganisaties waarschuwden dat een een groen-rode deze ontwikkeling in gevaar zou brengen.
Extreem-rechts
Tegen de achtergrond van een duidelijke polarisatie tussen twee politieke kampen die een klassepolarisatie weerspiegelt wisten de verschillende fascistische en racistische partijen die gesteund worden door rijke geldschieters en miljoenen hebben gespendeerd in deze verkiezingen geen successen te boeken. In de Oost-Duitse staat Saksen-Anhalt, waar het extreem-rechtse DVU nog 13% scoorde in de deelstaatverkiezingen van april dit jaar viel ze nu terug tot 3%. In Mecklenburg-Vorpommern (Oost-Duitsland) leed het neo-fascistische NDP een verpletterende nederlaag met amper 1% van de stemmen. De NDP had er nochtans al zijn krachten gebundeld en probeerde er een sociale basis te verwerven op basis van traditionele nazifraseologie met anti-kapitalistische demagogie. Indien de nieuwe regering er echter niet in slaagt om de schrijnende problemen van deze regio op te lossen, kunnen deze extreem-rechtse extremisten in de toekomst terug een aantrekkingspool worden voor de werkloze jongeren. En dit geldt ook elders in het land.
Veramerikanisering?
Tijdens de verkiezingscamapgne wezen vele commentatoren op het Amerikaans karakter van de gebruikte methodes. SPD leider Schröder en zijn verkiezingsmachine probeerden zoveel mogelijk te copiëren van Clinton en Blair. Terwijl de partij- en vakbondsmilitanten kost wat kost de burgerlijke ministers uit de regering wensten, sloofde Schröder zich uit om een echte bourgeois of ondernemer te vinden voor zijn schaduwkabinet als toekomstige minister voor economische zaken. Maar Jost Stollmann, een 43-jarige software miljonair stootte veel vakbondsmensen tegen het hoofd toen hij zich distancieerde van de weinige concrete gedeelten uit het verkiezingsmanifest van de SPD waarin beloofd werd om sommige van de ergste bezuinigingen van Kohl terug te schroeven. Maar wat Stollman ook zei, de wergeversorganisaties BDI, BDA en DIHT bleven Kohl steunen. Naarmate de verkiezingscamapgne vorderde verschoof Schröder tijdens massabijeenkomsten steeds meer het accent naar sociale vraagstukken en deze bewuste verkiezingsbeloftes ten voordele van de werkers die door de werkgevers gebrandmerkt werden als "het terugdraaien van de klok".
Wittebroodsperiode
Na zestien jaar Kohl zal de nieuwe regering aanvankelijk kunnen genieten van een wittebroodsperiode. Maar het zal niet lang duren vooraleer deze regering onder grote druk zal komen te stan van alle hoeken. De werkgevers hebben nu al gedreigd dat de herinvoering van maatregelen als de ziektevergoeding jobs zal kostyen, terwijl de vakbondsactivisten meer drastische maatregelen zullen eisen dan de weinige belofts uit het SPD-manifest. Kohl laat een erfenis na van een torenhoge werkloosheid en hoge staatsschuld (de intrestbetaling van de federale overheid alleen al bedraagt 80 miljard DM per jaar). De economiosche opleving is nog maar net begonnen of ze loopt nu al ten einde. Het vooruitzicht van een wereldrecessie die uiteraard ook Duitsland en Europa niet zal sparen zal hevige schokken teweegbrengen voor de nieuwe regering. De crisis zal ook toeslaan in alle politieke partijen en een klassepolarisatie van de SPD zal op de dagorde komen te staan.
