Op 30 oktober vond de tweede ronde plaats van de Braziliaanse presidentsverkiezingen, die gewonnen werden door Lula, van de Arbeiderspartij (PT), die de uiterst rechtse president Bolsonaro versloeg. Lees hier de analyse van onze Braziliaanse zusterorganisatie Esquerda Marxista (Marxistisch Links), geschreven op 2 november.
Bolsonaro’s nederlaag is een overwinning voor de arbeidersklasse en de jeugd, die een nieuwe politieke situatie inluidt. De volkshaat jegens de reactionaire regering overwon het wijdverspreide en wrede gebruik van het overheidsapparaat in de verkiezingsstrijd; het nepnieuws; en het beleid van klassencollaboratie aan de kant van Lula en de PT.
In de eerste ronde had Lula 6 miljoen stemmen meer dan Bolsonaro. In de tweede ronde zakte dit verschil naar 2 miljoen stemmen, het kleinste verschil ooit in de tweede ronde van een presidentsverkiezing sinds het einde van de militaire dictatuur. Een regering die direct verantwoordelijk was voor bijna 700.000 doden tijden de COVID-19 pandemie, die internationaal geïsoleerd was, die door de meerderheid van de bevolking werd afgewezen, en die geconfronteerd werd met hoge inflatie- en werkloosheidcijfers, had in de eerste ronde al definitief verslagen kunnen worden. In plaats daarvan verkreeg ze 58 miljoen stemmen in de tweede ronde en wist ze gouverneurs en parlementsleden verkozen te krijgen die zich volledig met het bolsonarismo identificeren.
Lula’s campagne verborg al snel alle populaire eisen waarmee ze aan het begin van de race mee geflirt had. In de tweede ronde breidde zijn kamp de allianties met de bourgeoisie verder uit. In plaats van de scheiding van kerk en staat refereerde Lula constant aan ‘God’, in een poging om nog religieuzer dan Bolsonaro te lijken. Hij ging dieper in op zijn persoonlijke verzet tegen abortus, zonder de noodzaak te stellen om het recht van vrouwen op toegang tot abortus te legaliseren. Hij publiceerde zijn “Brief aan het Brazilië van Morgen”, die (net als zijn “Brief aan de Braziliaanse Bevolking” uit 2002) een belofte was aan de kapitalisten in de financiële sector om “fiscale verantwoordelijkheid” te garanderen; met andere woorden, om de afbetaling van overheidsschuld te prioriteren, zelfs wanneer er dan bezuinigd moest worden op essentiële diensten. Slechts op het laatste moment in de eerste ronde riep Lula’s campagne op tot massale demonstraties. Over het algemeen zagen we een campagne met een focus op het internet en apolitieke aanvallen op zijn tegenstander, in plaats van een campagne gebaseerd op organisatie en mobilisatie van lokale comités in de wijken en steden om de concrete behoeften van het proletariaat te bespreken.
De alliantie met de bourgeoisie is niet de oorzaak van de overwinning, maar juist de reden dat het klassenbewustzijn onder bepaalde delen van het proletariaat een stap terug heeft gedaan, wat in het voordeel was voor Bolsonaro. In de verkiezingen was dit beleid van klassencollaboratie en de afwezigheid van een programma waarin met het kapitaal gebroken werd, de reden dat Bolsonaro en bolsonarismo niet met een vernederende nederlaag tot politieke onbeduidendheid gereduceerd werden. Het is waar dat Bolsonaro een conservatisme gebruikt dat in verschillende lagen van de Braziliaanse samenleving aanwezig is; maar een gedurfde campagne met voorstellen om met het kapitaal te breken, in combinatie met een strijdlustige retoriek van klassenstrijd, had mogelijk het religieuze en morele debat dat de conservatieven probeerden op te dringen, naar de achtergrond kunnen dringen. Dit had Bolsonaro’s demagogie kunnen vernietigen.
Verder maakt Bolsonaro gebruik van een anti-establishment retoriek die bepaalde stemmers aanspreekt die klaar zijn met dit systeem. Anders gezegd, deze stemmers zijn klaar met de verrotte burgerlijke democratie en ze kunnen geen duidelijke linkse optie zien tegen de gevestigde orde. Lula’s kandidaatschap lijkt door de alliantie met verschillende elementen uit het oude politieke systeem zelfs meer op het oude systeem dan Bolsonaro’s kandidaatschap.
De snelwegblokkades: een klucht van een staatsgreep
Op zondag, na de bevestiging van Bolsonaro’s nederlaag, verspreidden zich over het hele land vreugdedemonstraties. Lula verklaarde in zijn overwinningsspeech, samen met zijn burgerlijke medestanders, dat hij zal “regeren voor 215 miljoen Brazilianen, en niet slechts voor diegenen die voor mij hebben gestemd. Er zijn geen twee Braziliës. We zijn één enkel land, één enkel volk, een grootse natie.”
Maar de klassenverdeling in de samenleving kan niet zomaar weggegumd worden. Er is een polarisatie in Brazilië, net zoals in de rest van de wereld, door de internationale crisis van het kapitalisme en de verscherping van de klassenstrijd. Delen van de kleinburgerij, opgehitst door Bolsonaro, waren het er zeker niet mee eens dat er “geen twee Braziliës zijn” en op zondagnacht begonnen zij snelwegen te blokkeren, weigerden zij de verkiezingsuitslagen te erkennen en riepen zij op tot een militaire interventie. Maar deze blokkades werden opgezet door kleine groepen en waren alleen mogelijk door de steun van de Federale Snelwegpolitie (dezelfde organisatie die zondag het stemmen probeerde te verhinderen in regio’s waar de PT de meerderheid had) en met steun van ‘bolsonarista’ zakenlui.
Deze blokkades zijn aan het wegebben, maar ze gaan vandaag (2 November) nog door. Het proletariaat heeft haar ongenoegen met de acties van deze rechts-radicalen getoond in verspreide, maar significante incidenten. In één video zien we arbeiders op een bus die deze burgerlijke droeftoeters die zichzelf ‘demonstranten’ noemen, uitschelden. In een andere video zien we bewoners van een proletarische wijk de blokkades neerhalen; vergelijkbare scenes zijn te zien in video’s waarin fabrieks- en havenarbeiders betrokken zijn. De georganiseerde supporters van de voetbalclubs Atlético Mineiro en Corinthians braken met geweld de geblokkeerde snelwegen open om de wedstrijd van hun respectieve teams te kunnen bijwonen. Dit laat zien hoe een oproep van het leiderschap van de PT, PSOL, CUT of een andere grote proletarische organisatie om een eenheidsfront te vormen, deze ongeorganiseerde reactionaire groepen in korte tijd weg hadden kunnen vegen, zoals Marxistisch Links op maandag al had betoogd naar aanleiding van een oproep van de Dakloze Arbeidersbeweging (MTST).
Bolsonaro’s verklaring en de voortzetting van bolsonarismo
Gedurende bijna 45 uur na de verkiezingsuitslag bleef Bolsonaro stil. Zijn late reactie kwam mogelijk door een poging om te onderhandelen om een vorm van wettelijke immuniteit te verkrijgen, zodat hij niet gearresteerd kan worden nu hij zijn geprivilegieerde positie verloren is. Bolsonaro’s lange stilte wijst er ook op dat hij gehoopt had te kunnen weigeren de verkiezingsuitslag te erkennen. Echter, sinds zondag hebben zijn medestanders één voor één de overwinning van Lula en Alckmin erkend, waardoor Bolsonaro steeds meer geïsoleerd raakt. Delen van de bourgeoisie begonnen zich uit te spreken tegen de blokkades, die uiteraard hun bedrijven schaden. Bolsonaro’s lange stilte kan ook geïnterpreteerd worden als bewijs dat de president een staatsgreep aanmoedigde. En dus was hij gedwongen om iets te zeggen, al was het maar een weinig overtuigende speech die 2 minuten en 3 seconden duurde.
In zijn speech op dinsdag zei Bolsonaro niet dat de blokkades moesten eindigen, maar hij veroordeelde ze wel; hij noemde ze een “belemmering van het komen en gaan” en voegde daaraan toe dat dit methoden van “links” waren en dat rechts ze niet zou moeten gebruiken. In een video in de nacht van 1 november – vrijwel zeker dankzij druk van de bourgeoisie – riep hij duidelijk op tot een einde aan de wegblokkades. In een speech op dinsdag zei hij dat de demonstraties “het gevolg zijn van verontwaardiging en een gevoel van onrechtvaardigheid over de manier waarop het kiesproces plaatsgevonden heeft,” waarbij hij toevoegde dat vreedzame demonstraties welkom zijn. Met andere woorden, hij insinueert dat er ongeregeldheden in het kiesproces waren en moedigde aan om de demonstraties op andere wijzen voort te zetten. In zijn speech erkende hij de verkiezingsuitslag niet. Echter, daarna sprak de Hoofdminister van het parlement en deze verklaarde dat de president hem toestemming had gegeven om de machtsoverdracht te starten, wat dus praktisch gezien een toegeving van zijn nederlaag is.
In deze korte speech poogde Bolsonaro om de gemoederen van rechts hoog te houden: “Rechts is werkelijk naar voren getreden in ons land. Onze robuuste vertegenwoordiging in het congres laat de kracht van onze waarden zien: God, vaderland, familie en vrijheid,” waarmee hij een slogan herhaalde die gebaseerd is op de Ação Integralista Brasileira, een Braziliaanse fascistische groep uit de jaren ’30. En hij beëindigde zijn speech met: “Het is een eer om de leider te zijn van miljoenen Brazilianen die, zoals ik, economische en religieuze vrijheid, vrijheid van meningsuiting, oprechtheid en de groen en gele kleuren van onze vlag verdedigen”.
Ondanks de verkiezingsnederlaag en de isolatie is het zeker dat zowel Bolsonaro als bolsonarismo de politiek niet zullen verlaten. Zij zullen iedere mogelijkheid aangrijpen om op te roepen tot acties tegen de nieuwe regering. De blokkades en de acties vandaag voor militaire gebouwen, waarbij om militaire interventie werd gevraagd, zijn hier het bewijs van.
De Lula-regering, de strijd van het proletariaat en de taak van de revolutionairen
Marxistisch Links heeft in verschillende artikelen en moties verklaard hoe de arbeidersklasse nooit verslagen was, maar teruggehouden werd en zich in een patstelling bevond door de politiek en het leiderschap van haar organisaties. De overwinning van Lula is behaald door de arbeidersklasse en de jeugd, die de afgelopen jaren massaal gedemonstreerd hebben tegen de Bolsonaro-regering. Ze hebben enkel gefaald om Bolsonaro op straat neer te halen doordat het leiderschap de volkshaat ten gunste van institutionele en electorale strategieën heeft gebruikt.
Op het moment dat de blokkades werden opgeheven, zagen we kort de bereidheid van de arbeidersklasse om actie te ondernemen, ondanks alle oproepen van het leiderschap tot vrede, liefde, eenheid en een vertrouwen in burgerlijke instituties. De taak van de marxisten is op dit moment om te vechten voor een verenigd front van het proletariaat en om de huidige situatie en nieuwe perspectieven die voor ons verschijnen, uit te leggen; om de noodzaak van het leiderschap uit te leggen. Marxisten moeten hen organiseren die de noodzaak inzien van een onafhankelijke proletarische organisatie, in de strijd om het regime van privébezit van de productiemiddelen omver te werpen, waarbij we onze strijd op de marxistische theorie baseren.
We weten dat de Lula-regering een regering van "nationale eenheid" zal zijn – een overheid die geleid wordt door een arbeiderspartij, samen met de grootste factie van de bourgeoisie. De keuze van Geraldo Alckmin als transitiecoördinator toont aan wie er zal heersen in deze regering: de bourgeoisie. We weten dat de eisen van de arbeidersklasse en de jeugd enkel op basis van een breuk met de bourgeoisie ingewilligd kunnen worden.
De zogenaamde Centrão ("Grote Centrum": een blok van kleine partijen, van wie de stemmen gekocht kunnen worden door de hoogste bieder), en zelfs de president van de PL (Bolsonaro’s partij) drukken al hun openheid uit voor “gesprekken” en “onderhandelingen” over het volgende budget. We weten allemaal wat dit betekent: ze zijn aan het onderhandelen over de prijs voor hun stemmen. Het gezegde luidt tenslotte: “De koning is dood, lang leve de koning!” En de overgrote meerderheid van afgevaardigden in het Nationale Congres prioriteren hun persoonlijke plannen en privileges.
Desondanks hebben de arbeiders op deze tweesprong een overwinning behaald. En ze zullen deze overwinning als hun eigen overwinning opeisen. Ze zullen de inwilliging van hun eisen opeisen, de terugkeer van voorheen afgenomen rechten, en ze zullen hun eigen methoden van strijd gebruiken: stakingen, demonstraties en bezettingen. Het is het onthouden waard dat uit de campagne en de overwinning van Lula in 2002 de Beweging van Bezette Fabrieken ontstond in Joinville. Toevallig viert Marxistisch Links momenteel 20 jaar van deze bezettingen in de Cipla- en Interfibra-fabrieken. Dit vormt het thema van de nieuwe editie van ons theoretische tijdschrift, “América Socialista – Em Defesa do Marxismo”. We organiseren ook een evenement ter herdenking in Joinville op 3 december; dit evenement zal ook online uitgezonden worden.
In de komende periode zullen we een verscherping van de klassenstrijd zien, met een regering van nationale eenheid die zich inzet voor de belangen van de bourgeoisie; een extreem-rechts dat op ieder moment zal pogen om deze overheid te destabiliseren en zo de macht terug te winnen; en de arbeidersklasse en jeugd die bereid zijn om te vechten voor banen, rechten en betere levensomstandigheden. Het is noodzakelijk om onszelf voor te bereiden, om te organiseren voor deze situatie en deze conflicten. We moeten onze revolutionaire organisatie versterken, we moeten onze inspanning verdubbelen om Marxistisch Links, de Braziliaanse sectie van de Internationale Marxistische Tendens op te bouwen.
Voor een regering van de arbeiders, zonder bazen en generaals! Lang leve het internationale socialisme!
