"Het Zwitserland van Latijns-Amerika", "de oudste en meest stabiele democratie van het continent" wordt al een jaar lang meegezogen in een politieke wervelwind zonder weerga. Het land bezit een van de grootste petroleumvoorraden ter wereld en de internationale burgerij is dan ook uiterst bezorgd over de situatie. Wat gebeurt er in Venezuela?
Een continent in crisis
Heel het Latijns-Amerikaanse continent zit in de ban van een economische, politieke en sociale crisis. De economische recessie wordt nog verergerd door de dictaten van het Internationaal Monetair Fonds, die resulteren in privatiseringen, afdankingen, inflatie en uitmonden in ellende voor de massa’s.
Ook de landen die de afgelopen decennia een betekenisvolle ontwikkeling kenden, ontsnappen niet aan de crisis. In Mexico stegen de prijzen van de basisproducten, zoals bonen, melk, eieren en suiker, begin dit jaar met 60%. De maandelijkse kost van de huishoudkorf (het geheel van de basisproducten) bedraagt 200 dollar, terwijl het minimumloon amper 100 dollar bedraagt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat 40 miljoen Mexicanen aan ondervoeding lijden. Ook in Argentinië leven 36,1% van de inwoners onder de armoedegrens. De cijfers zijn bloedstollend: de Verenigde Naties schatten dat er elk jaar 1.400.000 kinderen in Latijns-Amerika sterven ten gevolge van ondervoeding. Het sterftecijfer bij kinderen tussen 7 en 14 jaar bedraagt 1.200.000.
Imperialistische plundering
Dit continent is, laten we het niet vergeten, één van de rijkste van de planeet qua grondstoffen. Behalve belangrijke petroleum- en minerale voorraden (waarvan edelstenen en -metalen), is er een ruim voldoende vruchtbare grond om de bevolking te voeden.
We moeten de oorzaak van de armoede van de massa’s vooral zoeken in de plundering door de imperialistische mogendheden. In tegenstelling tot wat de leugens van de burgerij en de illusies van de reformistische en stalinistische leiders ons willen doen geloven, is het onttrekken van meerwaarde door het imperialisme niet verminderd maar juist toegenomen in de laatste jaren.
Sommige cijfers zijn duizelingwekkend. Dertig jaren geleden bedroeg de buitenlandse schuld van Latijns-Amerika zo’n 60 miljard dollar. In de afgelopen 14 jaren werden 739 miljard dollar in de vorm van interesten afgelost. Ondanks deze gigantische terugbetaling, liep de buitenlandse schuld begin dit jaar op tot 706 miljard dollar.
De triomf van Chavez
Venezuela vormt geen uitzondering. 80% van de bevolking leeft in armoede. 30 à 40% van de arbeiders zijn werkloos. De helft van zij die werken behoren tot de "informele sector", de ondergrondse economie en de straatverkoop. De buitenlandse schuld, de vierde grootste van het continent, slorpt 40% van de nationale begroting op. Ook de middenklasse ontsnapt niet aan de verarming: in 20 jaar tijd zag ze haar koopkracht met 70% dalen. Deze sociaal-economische context, en niet een "collectieve zinsverbijstering" verklaart de verpletterende overwinning (met 56% van de uitgebrachte stemmen) van Hugo Chavez in de presidentiële verkiezingen van vorig jaar.
Tegen een achtergrond van crisis, veralgemeende corruptie, achteruitgang van de kwaliteit van het leven van de massa’s, wist de PP (Vaderlandse pool) dankzij de populistische taal van Chavez een verpletterende overwinning te behalen bij de verkiezing van een Grondwetgevende Vergadering op 25 juli ll. De PP is een politieke formatie die zowel vakbondsmensen, nationalistische kleinburgers alsook delen van het leger in haar rangen telt. Ze veroverde zomaar eventjes 120 van de 131 te verdelen zetels, zonder rekening te houden met de steun van nog eens zeven vertegenwoordigers van de oorspronkelijke inwoners. De afgang van de traditionele partijen die zich hadden verenigd in een pathetische alliantie in een wanhopige poging een dam op te werpen tegen de groeiende populariteit van Chavez is spectaculair. Deze alliantie behaalde slechts 4 zetels.
Deze triomf is een keerpunt in de evolutie die op kwam met de verkiezing van Chavez tot president in december 1998, een verkiezing die terreur zaaide bij de nationale en internationale burgerij. De vrees van de burgerij is niet dat ze Chavez beschouwt als een revolutionair die een einde wil stellen aan het kapitalisme en het wil vervangen door een geplande economie. Chavez blijft, ondanks zijn soms radicale en zelfs linkse toespraken, een verwarde populist die geen voornemens heeft om de maatschappij om te vormen. Het succes van Chavez is een weerspiegeling van de impasse van het kapitalisme in een van zijn zwakste schakels. Het gaat hier niet om een nieuw fenomeen en het zal ook niet de laatste keer zijn dat het zich voordoet.
Armoede en corruptie zitten ingebakken in het kapitalisme
De uitgesproken intentie van Chavez is de oprichting van een "authentieke democratie", zonder corruptie en waar de rijkdommen van Venezuela op een "meer rechtvaardige" manier zouden verdeeld worden. Maar binnen het kader van het reformisme blijft dit een utopie. Het kapitalisme gaat niet uit van de "goede voornemens" van zijn regeerders.
Hoe gaat Chavez een einde maken aan de werkloosheid en de ellende die de meerderheid van de Venezolanen treft? Het ontwerp van Grondwet, voorgesteld aan de Vergadering stelt: "de Staat zet een plan tot ontwikkeling van de nationale economie in werking, samen met de arbeiders en de eerlijke bedrijfsleiders ( ) zodat een correct evenwicht wordt verzekerd tussen de accumulatie en de consumptie ( ). De Staat ondersteunt de vrije concurrentie en waarborgt de eerlijkheid van de concurrentie in de vrije markt.
Allemaal goed en wel, maar welke maatregelen gaat Chavez nemen om een einde te maken aan het woekeren, het onttrekken van investeringen aan bedrijven en de kapitaalvlucht (zaken die uitdrukkelijk verboden worden in het ontwerp van Grondwet)? Gaat hij de banken nationaliseren teneinde goedkope kredieten te waarborgen? Gaat hij de bedrijven of zelfs de multinationals onteigen die weigeren te investeren? Gaat hij de gronden in beslag nemen zodat de arme boeren hun eigen lap grond zouden kunnen bewerken, in functie van de behoeften van het Venezolaanse volk? Zijn eerste verklaringen lijken niet in die richting te gaan, ondanks de snelle verergering van de economische problemen.
Het probleem van Chavez is dat hij nog niet begrepen heeft dat bedrijfsleiders en bankiers niet investeren om maatschappelijke rijkdom te creëren maar wel om winst te maken, wat de wet daar ook over mag zeggen. Een studie van de "Confederacion Venezolano de Industrias" (patroonsorganisatie) die op 3 september werd uitgebracht, geeft aan dat 63% van de bedrijven hun investeringen hebben opgeschort tijdens de eerste 6 maanden van het jaar, met een verlies van 600.000 arbeidsplaatsen tot gevolg, alsook een verergering van de recessie met een val van 9,8% van het BNP.
Hoe denkt Chavez overigens komaf te maken met de corruptie? Het is evident dat de enige manier om een einde te stellen aan een corrupte en verrotte administratie, gewoon geraakt aan praktijken van smeergeld, afpersing en het zich toe-eigenen van openbare middelen, de bewuste controle is door de arbeiders over het staatsapparaat. Dat geldt ook voor het leger. De generaals zien het enthousiasme en de mobilisatie die de overwinning van de PP heeft veroorzaakt bij de massa’s met lede ogen aan.
De tegenstellingen binnen de PP
De PP is een amalgaam van tegenstrijdige politieke krachten. De uiteenlopende doelstellingen van de groepen waaruit ze is samengesteld worden weerspiegelt door de tegenstrijdige uitlatingen van de verschillende leiders van de PP. Het belangrijkste element dat Chavez er echter kan toe aanzetten om verder te gaan dan zijn oorspronkelijke intenties is de massale steun aan zijn beweging. Dat is het wat de internationale bourgeoisie echt angst inboezemt.
De internationale pers, zelfs de meest "progressieve", gebruikt een apocalyptische taal en schildert Chavez af als de ergste dictator. Gemanipuleerde berichtgeving en leugens zijn geliefkoosde wapens voor diegenen die de echte ontwikkelingen willen verbergen die politiek en syndicaal Venezuela dooreen schudden. "Vakbonden, de eerste slachtoffers" of "Chavez bereidt de vernietiging voor van de belangrijkste vakbond van Venezuela", zijn de hoofdtitels in de Latijns-Amerikaanse kranten. Deze pers wil ons overtuigen van de dictatoriale plannen van Chavez en de Grondwetgevende Vergadering die de rechten van de georganiseerde arbeidersbeweging met de voeten treden.
Maar de burgerij kan de steun van de arbeiders voor deze maatregelen niet verbergen. De syndicale leiders zijn zodanig gediscrediteerd, dat op 4 augustus, nog voor de Grondwetgevende Vergadering enige maatregel tegen de officiële vakbonden had genomen, "een menigte de zetel van de CTV (Arbeidersconfederatie van Venezuela) heeft aangevallen. Ze eiste het ontslag van de leiding, baande zich een weg naar de 17de verdieping waar de voorzitter zich bevindt, hierbij klappen uitdelend aan de veiligheidsagenten en allen die zich op dit verdiep bevonden. De woordvoerder van de rebellen eiste dat de voorzitter van de CTV, Federico Ramirez, zijn functie ter beschikking zou stellen ( ) Het hoofd van deze machtige vakbond weigerde hierop in te gaan maar kondigde wel een verandering aan in de organisatie, na 40 jaren van immobilisme en volgens de rebellen frauduleuze aanwending van de bijdragen van de leden." (El Pais, 6 augustus 1999).
De bureaucratisering en de corruptie van de CTV verklaren de grote steun bij de arbeiders voor de maatregelen van de Constituante. De leiding van de CTV behandelde de vakbond 40 jaar lang als haar persoonlijke melkkoe. Vakantie in Miami betaald door de bijdragen, het afsluiten van akkoorden achter de rug van de arbeiders, het aanvaarden van stakingsverbod, van afdankingen, het gebruik van maffia methodes en het uitsluiten van dissidenten behoren tot de gangbare praktijken van deze vakbondsbureaucraten. Een betoging van duizenden arbeiders en vakbondsmilitanten begin december in Carácas eiste "het einde van de syndicale tirannie" en stelde "de corrupte CTV" aan de kaak.
De politieke ontwikkelingen in Venezuela zijn tegenstrijdig en het is nog te vroeg om uit te maken welke weg ze zullen inslaan. De druk van de burgerij, die haar winsten en privileges wil veilig stellen, komt in botsing met het streven van de massa’s om zich te bevrijden uit de ellende waarin ze zich bevinden. Deze laatsten mobiliseren zich opdat Chavez zijn beloftes over een "eerlijker verdeling van de rijkdom" zou waarmaken. Er worden nieuwe vakbonden opgericht in de marge van de CTV. Ook de arbeiders van de petroleumsector hebben een staking aangekondigd indien de regering geen onderhandelingen start voor een volgende collectieve arbeidsovereenkomst. De arbeidersklasse zal vroeg of laat in actie treden om de electorale beloftes van de PP uit te voeren.
Ze kunnen maar één enkele weg bewandelen. Wie twee meesters wil dienen, zal onvermijdelijk één van beiden verraden. Indien Chavez geen echte economische en sociale revolutie doorvoert, zal de burgerij de touwtjes weer in handen nemen en er niet voor terugdeinzen de beweging van de massa’s in het bloed te smoren.
Proletarisch bonapartisme
De gebeurtenissen kunnen er Chavez toe dwingen een regime in te stellen met een genationaliseerde en geplande economie. Dat zou een sprong vooruit zijn voor de arbeidersklasse van heel het continent en een zware klap voor het imperialisme. Een dergelijk regime zou een enorme politieke betekenis hebben maar op zich zou dit niet volstaan.
Een dergelijke evolutie zou een reële verbetering teweegbrengen in de levensomstandigheden van de massa’s. Maar de bureaucratisering van een dergelijk regime is eigen aan de aard van Chavez (een ex-militair) en zijn beweging. Alle linkse bewegingen waarvan een militaire kaste aan de oorsprong ligt, hebben de neiging hun eigen rol te overschatten en de creativiteit en strijdbaarheid van de arbeiders te onderschatten. Bovendien behouden deze sociale lagen die voortkomen uit de kleinburgerij hun eigen belangen, verheffen ze zich boven de maatschappij en zetten ze een apparaat op dat in functie staat van hun eigen belangen.
Een geplande economie heeft nood aan arbeidersdemocratie en aan de actieve deelname van de arbeiders om niet te vervallen in de economische verstikking en de corruptie die een bureaucratisch regime onvermijdelijk met zich meebrengt.
De rol van de arbeidersklasse
De arbeidersklasse moet de leiding nemen van het in gang gezette proces, onafhankelijk van elke andere sociale sector of klasse. Ze moet dringend comités opzetten in de bedrijven, wijken en dorpen, met een controlerende functie en die oproepen tot massale deelname en mobilisatie met als doel het in gang gezette revolutionaire proces in Venezuela tot zijn orgelpunt te leiden. Welke ook de goede bedoelingen zijn van eender welke leider, zonder bewuste controle door de arbeidersbeweging is niets gewaarborgd.
Het is onontbeerlijk de arbeiders te organiseren rond een marxistisch programma, dat als enige in staat is een revolutionair alternatief te bieden voor een verrot systeem. Indien de revolutie in Venezuela de richting inslaat van een geplande economie, zullen de bourgeoisie en het imperialisme niet met de armen gekruist blijven zitten. Een eerste waarschuwing is al gegeven. De Verenigde Staten zullen waarschijnlijk tussenkomen in Colombië, een grensland van Venezuela. Ook de Latijns-Amerikaanse burgerij bereidt de toekomst voor. Het is in dit continent dat de militaire uitgaven het snelst stijgen, met een gemiddelde van 45 miljard dollar per jaar. Er bestaat geen twijfel over dat de burgerij en het imperialisme hun winsten niet zullen afstaan zonder een meedogenloze strijd. Repressie, moord en marteling van arbeiders zullen ze hierbij, evenmin als in het verleden uit de weg gaan. Een einde maken aan dit systeem is de taak van de arbeidersklasse in Latijns-Amerika. Met duidelijke doelstellingen en een beproefde strategie zal geen enkele kracht, geen enkele repressie de massa’s kunnen bedwingen.
De revolutie in Venezuela kan zich niet beperken tot de eigen landsgrenzen. Hoe groot de natuurlijke rijkdommen ook zijn, geen enkel land kan geïsoleerd blijven. De enige manier om het imperialisme te verslaan is de uitbreiding van de revolutie en de solidariteit van de internationale arbeidersbeweging. Miljoenen arbeiders in Latijns-Amerika volgen met belangstelling de gebeurtenissen in Venezuela. Het voorbeeld van een triomferende revolutie onder leiding van de arbeiders kan de loop van de geschiedenis wijzigen.
