Voor veel mensen lijkt een revolutionaire verandering in de maatschappij een luchtkasteel, onmogelijk te realiseren tijdens hun leven. In dit opzicht ontwikkelde Trotski het concept van het “Overgangsprogramma”: een reeks eisen die de samenleving van de situatie van vandaag onder het kapitalisme, konden brengen naar het uiteindelijke doel van het internationale socialisme. Hoe zou zo’n overgangsprogramma voor het klimaat er uit zien? Welk soort eisen zouden socialisten naar voor moeten schuiven om een klimaatsverandering te bewerkstelligen? In dit artikel proberen we de contouren van zo’n programma te schetsen.
We hebben in recente artikelen geprobeerd om verschillende aspecten van het milieudebat te behandelen, sommige ideeën die verband houden met deze belangrijke kwestie hebben we aangeraakt. We hebben de mislukkingen onderzocht van markt gerelateerde methodes om de klimaatproblemen op te lossen (Capitalism, Carbon trading and Copenhagen). We hebben ook uitgelegd waarom internationale verdragen in de periferie en de tegenstellingen van het kapitalisme niet kunnen werken (The "Copenhagen accord" ). Ten slotte hebben we aangetoond dat individuele acties op zichzelf geen significante impact kunnen hebben en uitgelegd waarom de enige echte oplossing bestaat in massa acties en systematische verandering (Who's to blame for climate change? ).
Voor veel mensen lijkt een revolutionaire verandering in de maatschappij een droom, die nooit in hun leven zal plaatsvinden. Het is allemaal goed en wel om een beschrijving te geven van een utopische toekomst, we moeten ook uitleggen hoe we die zullen bereiken.
Toen Leon Trotski in 1938 de taken van de Vierde Internationale opmaakte, legde hij duidelijk uit dat socialisten veel verder moeten gaan dan de minimumeisen die normaal door de traditionele arbeiderspartijen naar voor worden geschoven. “We moeten de brug vinden die een actuele eis verbindt met het socialistisch programma van de revolutie.” Op die manier ontwikkelde Trotski het concept van het “Overgangsprogramma”: een reeks eisen die de samenleving van vandaag konden brengen naar het uiteindelijke doel van het internationale socialisme.
Hoe zou zo’n overgangsprogramma voor het klimaat er kunnen uitzien? Welk soort eisen zouden socialisten moeten stellen om een klimaatsverandering te bekomen? Een volledig, gedetailleerd programma zou verschillende bladzijden vergen, we zullen zeven hoofdeisen behandelen.
Neen tegen methoden die markt gerelateerd zijn
De vrije markt is er nooit in geslaagd om zelfs maar te voorzien in de basisbehoeften voor de meerderheid van de wereldbevolking. In plaats van de armoede te verlichten heeft het kapitalisme de ongelijkheid vergroot en is niet in staat om honger, droogte en ziektes uit te roeien. Waarom zouden we dan denken dat marktgerelateerde methodes efficiënter zullen zijn om het grote probleem van het klimaat op te lossen?
Veel politici, die niet in staat zijn om te breken met het vrije markt denken, hebben geprobeerd om een handeltje op te zetten in koolstof. Dit maakt dat de CO2 uitstoten op dezelfde manier ten prooi vallen aan de tegenstellingen van het kapitalisme zoals alle andere handelswaar. Fraudeurs en speculanten zijn op dit lucratieve wagentje gesprongen, in een poging om winst te slaan uit de handel in certificaten. Ondertussen hebben vele economen voorspeld dat de “emissie certificaten” zich in het middelpunt van de volgende speculatiegolf zullen bevinden.
Socialisten moeten vastbesloten tegen belastingen op energie zijn. Een belasting op het gebruik van energie of de uitstoot ervan zou een regressieve belasting zijn (zoals BTW) en de zwakkeren het meest treffen. Socialisten verdedigen altijd het standpunt van een progressieve belasting, gericht tegen het groot kapitaal en de grootverdieners. De prijzen van energie zouden niet mogen stijgen voor de gewone mensen, zij hebben het moeilijk genoeg om zich in koude winters voldoende te kunnen verwarmen.
Geen vertrouwen in kapitalistische verdragen
Terwijl we natuurlijk de imperialistische landen die weigeren hun uitstoot te verminderen, veroordelen, moeten we toegeven dat milieuverdragen zoals Kyoto en Kopenhagen tot mislukken gedoemd zijn wanneer ze binnen het raamwerk van het kapitalisme blijven opereren. Kapitalistische landen zullen niets ondertekenen dat tegen de belangen en de winst is van de ondernemingen van hun land. Deze contradicties van de natiestaten hebben volledig mee gespeeld in Kopenhagen en hebben er over de jaren geleid tot de mislukking van internationale verdragen over verschillende onderwerpen, van wereldhandel tot ontwikkelingshulp.
Internationale samenwerking is duidelijk nodig om een duidelijk internationaal probleem op te lossen. Maar dit kan enkel gebeuren wanneer verdragen gesloten worden door afgevaardigden die ter verantwoording kunnen geroepen worden, en die de belangen van de gewone mensen en de planeet dienen, niet voor de winsten van de grote ondernemingen.
Genationaliseerde, democratisch gestuurde transport, industrie en huisvesting
In Groot Brittanië zijn de grote afnemers van energie (en de veroorzakers van CO2 uitstoten) het transport, de industrie en de bouw. Deze sectoren werken enkel ten dienste van de winst, worden gecontroleerd door de privé en genereren weinig investeringen. Als individuen hebben we noch het geld, noch de mogelijkheid om de verspilling en de inefficiëntie van deze vervuilers te verminderen. Wat er daarvoor nodig is, is de nationalisatie van deze grote energiegebruikers, onder de democratische controle van de werkers, de vakbonden en de verkozen afgevaardigden.
Op het ogenblik werkt het openbaar vervoer ongelofelijk inefficiënt. Na de privatisering van 1993 heeft het spoor nog geen enkele verbetering getoond wat de punctualiteit en de betrouwbaarheid betreft, en de vervoersbewijzen worden elk jaar duurder. In verschillende steden zijn er drie of meer verschillende buslijnen, die elk apart en totaal ongecoördineerd opereren. We eisen een totaal geïntegreerd transportbeleid, in openbare handen. Bussen, trams en treinen moeten overal in het land genationaliseerd worden onder arbeiderscontrole en de afschaffing van verschillende bus-, tram- en treinlijnen moet vooral in landelijke gebieden, ongedaan gemaakt worden. De tarieven moeten serieus naar beneden; een goedkoop en efficiënt openbaar vervoer zou honderdduizenden auto’s van de weg halen, de pollutie zou verminderen, alsook de luchtwegeninfecties; er zouden veel minder verkeersongevallen zijn en de pendelaars zouden veel geld besparen.
De industrie en de goederen die ze produceren zijn op elk stadium van het productieproces totaal inefficiënt. De grondstoffen en middelen worden zonder veel aandacht voor het milieu ontgonnen; de productie verloopt niet gepland; consumptiegoederen worden ontworpen om vlug kapot te gaan; afvalstoffen worden zelden gerecycleerd. In elk geval is dit te wijten aan de onstilbare honger naar winst van de grote bedrijven, wat kostenbesparing waar mogelijk als resultaat heeft. Wat we nodig hebben is een democratisch geplande economie, die zoveel mogelijk schade aan het milieu zou kunnen vermijden.
De regering zou een massaal programma van isolatie en verwarmingssystemen in alle huizen moeten lanceren, terwijl goedkope en energie efficiënte woningen zouden moeten gebouwd worden. Zo’n plan zou de vraag naar energie verminderen en duizenden nieuwe jobs scheppen. De bouwnijverheid zou moeten genationaliseerd worden en gedwongen worden om striktere bouwregels te volgen. Sociale huisvesting moet terug naar de overheid en niet meer in handen blijven van private eigenaars die enkel profiteren en niets investeren.
Overgang van fossiele brandstof naar groene industrie
Energiebedrijven maken grote winsten door de consumenten extreem hoge prijzen voor gas en elektriciteit aan te rekenen, terwijl ze totaal niet investeren in nieuwe technologie. Deze energiebedrijven moeten in handen van de overheid komen, onder arbeiderscontrole, met een massale overgang, weg van de fossiele brandstof naar alternatieve energie, zoals wind, vloedgolven en zon.
Tijdens de overgang naar een meer duurzame energiesector is het onvermijdelijk dat er nog olie, gas en koolwinningen zullen bestaan voor een zekere tijd. Wanneer oude energiestations veranderd of ontmanteld worden moeten alle werknemers andere jobs krijgen, of de mogelijkheid om zich te herscholen, zonder loonverlies.
Nationalisatie en democratische controle van de banken en investeringsmaatschappijen
In het originele “overgangsprogramma” wees Trotski erop dat de banken de controle hebben over de economie: “De banken concentreren in hun handen het échte beheer van de economie…het is onmogelijk om maar één serieuze stap te doen in de strijd tegen het monopolistische despotisme en de kapitalistische anarchie wanneer het roer van de banken in de handen van de plunderende kapitalisten blijft.”
Ondanks al het gepraat over investeren in hernieuwbare energie en het creëren van groene jobs hebben de regering en de grote industriëlen tot nog toe bitter weinig uitgegeven. In hun speciaal rapport over groene energie schrijft The Economist: “terwijl politici zich van conferentie naar conferentie haasten om de wereld naar een groene toekomst te leiden, hebben de investeerders er hun rug naartoe gekeerd.”
Door de bankencrisis van de voorbije jaren is de Britse regering reeds de eigenaar van verschillende banken. Het komt er nu op aan om de controle over deze banken aan de werknemers en de vakbonden te geven, zodat het gemeenschapsgeld kan gebruikt worden om te investeren in groene industrie in plaats van grote bonussen uit te keren aan de bankiers.
Democratische controle van de media, het onderwijs en het wetenschappelijk onderzoek
Wanneer je vandaag de TV opzet dan kan je geconfronteerd worden met verschillende advertenties en programma’s die de schuld van de ecologische catastrofe in de schoenen van de gewone mensen proberen te schuiven. In sommige gevallen proberen de media zelfs de klimaatproblemen te ontkennen. Deze agentschappen zijn gesticht door grote, rijke en belangrijke lobbygroepen, zoals de olie- en de kolenindustrie, en wat ze vertellen is in totale contradictie met de meerderheid van de wetenschappelijke studies. Het gevecht tegen zo’n propaganda moet beginnen met het gevecht voor massamedia, die in handen komen van de overheid, onder democratische controle, weg van de macht van een kartel van mediamagnaten.
Ondertussen heeft het grote geld een grote invloed in het onderwijs en het wetenschappelijk onderzoek. Bijvoorbeeld, het Center voor Energie Studies van de Cambridge universiteit is gelegen in de Judge Business School en wordt ruim ondersteund door BP en Exxon Mobil. Wij stellen dat het de studenten en de arbeiders zelf zijn die zouden moeten beslissen wat er geleerd en onderzocht wordt aan de universiteit, niet de private ondernemingen.
In 2009 kreeg het Ministerie van Defensie van de regering een toelage van 44biljoen pond, geld van de belastingbetaler, 7% van het totale budget van overheidsuitgaven. Dat betekent groter dan de opgetelde budgetten van milieu, energie, klimaatverandering en internationale ontwikkeling. Overheidsgeld zou niet mogen verkwist worden aan oorlogen, maar geïnvesteerd in onderzoek naar groene technologie. Grote defensiebedrijven zoals BAE Systems, zouden moeten genationaliseerd worden en hun productieve en wetenschappelijke kennis zou gebruikt moeten worden om windturbines te bouwen, geen wapens.
Maak een einde aan het gebruik van voedsel als brandstof
Biobrandstof is de voorbije jaren door verschillende regeringen gepromoot geweest als duurzame energie. De keerzijde van biobrandstof wordt echter onvoldoende belicht. Door landbouwgrond te gebruiken als bron van biobrandstof stijgen de voedselprijzen, wat de zwakkeren het meest treft. Een socialistisch programma verwerpt het gebruik van biobrandstof en vraagt onderzoek naar waarachtige duurzame energie.
Genetisch gemanipuleerde gewassen hebben het vermogen om de oogst te verbeteren, maar er zijn ook mogelijke gevaren aan verbonden door het risico van kruisbesmetting. Wat we nodig hebben is de nationalisatie van de grote agro-industrie en een wetenschappelijk onderzoek naar de genetisch gemanipuleerde gewassen, uitgevoerd door onafhankelijke wetenschappers, niet door diegenen betaald worden door de industrie. Een geplande economie zal in staat zijn om het voedsel veel rationeler te verdelen, en de marktmechanismes uit te schakelen waardoor miljoenen mensen te weinig te eten hebben.
De noodzaak van socialisme
De hierboven geschetste punten geven een kort overzicht van welke eisen socialisten zouden kunnen stellen betreffende de klimaatsverandering en het milieu. We moeten benadrukken dat socialisme niet volledig groen is; zelfs als alle hierboven beschreven maatregelen worden uitgevoerd, dan nog is de veiligheid van onze planeet niet gegarandeerd. Een veel grotere bewustwording wat milieukwesties betreft blijft nodig voor elk van ons. Deze gedragsveranderingen kunnen zich enkel ontwikkelen door een systematische opvolging. Door de productiemiddelen te geven aan de meerderheid, zou de scheiding tussen de arbeiders en het resultaat van hun arbeid opgeheven worden, en zouden de mensen niet langer gealiëneerd zijn van hun natuurlijke omgeving.
Het winstprincipe is de grootste hinderpaal om te komen tot milieubewustzijn. In de laatste analyse blijft de grootste tegenstelling dat van de klassensamenleving. Eenmaal deze fundamentele contradictie is opgelost kunnen we aan de andere tegenstellingen beginnen, zoals die tussen de mensheid en de planeet.
