Herman Gorter
Wie kent niet de beginregel van het gedicht Mei ? “Een nieuwe lente en een nieuw geluid”. Herman Gorter schreef het in 1889, het jaar waarin de Eiffeltoren gebouwd werd, de eerste symfonie van Mahler het licht zag, de 2-cilinderauto met viertaktmotor van Daimler in productie ging en de eerste mei-viering in Nederland een feit werd. De dichter had zich speciaal ingespannen opdat het op tijd klaar zou zijn. Aanvankelijk was Gorter een aanhanger van de socialisten maar later radicaliseerde hij en sloot hij zich aan bij de extreem-linkse 'radencommunisten', die gekant waren tegen elke vorm van deelname aan verkiezingen en vakbondswerk (Lenin reageerde hierop in zijn bekende werk 'De linkse stroming'). Hij was een tijdgenoot van Lenin en Rosa Luxemburg en hij voerde met hen een uitgebreide correspondentie. Hij was een opmerkelijk figuur: hij verschilde wel eens van mening met hen en kwam daar rond voor uit. Hij dwong dan ook van iedereen respect af.
Hij probeerde de toekomst van het socialisme te bezingen en aanschouwelijk voor te stellen hoe het zou zijn. Naast die politieke teksten schreef hij ook met dezelfde hartstocht sensitieve verzen. De allerintiemste gevoelens voor een geliefde konden hem evenveel inspireren als de emancipatiestrijd van de arbeiders. Juist deze mix maakte van hem een heel toegankelijke dichter. Hij schreef voor zijn vrouw het volgende gedicht, net voor hun huwelijk:
Zie je, ik hou van je,
Ik vin je zo lief en licht
Je ogen zijn zo vol licht,
Ik hou van je, ik hou van je,
En je neus en je mond en je haar,
En je ogen en je hals waar
Je kraagje zit en je oor
Met je haar er voor
Zie je, ik wou graag zijn
Jou, maar het kan niet zin,
Het licht is om je, je bent
Nu toch wat je eenmaal bent.
Het maakte hem op slag bekend, ook in niet-socialistische kringen. Het was niet gemakkelijk in die tijd om een uitgesproken politieke dichter te zijn. Hij was een groot sportliefhebber, maar hij werd uit zijn cricketclub gegooid omdat ze er geen “boljewisten” wilden.
Pablo Neruda
Als je aan honderd Latijns-Amerikanen vraagt wie de grootste dichter van hun continent is, dan zullen ongetwijfeld 80 Pablo Neruda antwoorden. Hij werd geboren in 1904 in Chili en was tijdens zijn leven al een legende. Hij begon als avant-gardedichter en evolueerde onder invloed van de Spaanse Burgeroorlog naar een uitgesproken voorstander van het communisme. Hij schreef een prachtig gedicht over de misdaden van Franco:
Generaals,
Verraders,
Kijk naar mijn gestorven huis,
Kijk naar kapot Spanje
Maar uit ieder gestorven kind komt een geweer met ogen,
Maar uit iedere misdaad groeien kogels,
Die ooit de plek zullen vinden naar jullie hart !
Komt en ziet het bloed in de straten !
Komt en ziet
Het bloed in de straten !
Zijn engagement beleeft hij op een heel concrete manier. Hij richt samen met andere linkse intellectuelen een nooddienst op voor gevluchte Spanjaarden, en op die manier kunnen meer dan 2000 linkse Spanjaarden ontkomen per boot naar Chili.
Hij begint in 1940 aan zijn belangrijkste werk “Canto General de Chile”, dat al vlug uitdeint tot “Canto General van geheel Latijns-Amerika”. Het is de eerste keer dat een dichter het ontstaan en de evolutie van een land en continent beschrijft vanuit het gezichtspunt van de arbeidersklasse. Deze gedichten werden op een magistrale wijze op muziek gezet door Theodorakis en vertolkt door Maria Farantouri. Hij zag zelf geen tegenstelling tussen zijn poëzie en zijn politiek, beide waren even belangrijk. Naar de buitenwereld toe was hij spaarzaam met kritiek op het communisme, maar eind 1957, na het beruchte congres van Chroesjtsjov, groeide de twijfel. Met de inval in Praag in 1968 schreef hij een gedicht dat pas na zijn dood gepubliceerd werd. De beginverzen zijn: “Het uur Praag viel/als een steen op mijn hoofd…” In 1972 is hij toch nog kandidaat voor de communistische partij voor de presidentsverkiezingen, maar hij trekt zich terug om Salvador Allende meer kansen te geven. Hij sterft op 23 september 1973, elf dagen na de staatsgreep van Pinochet. Zijn begrafenis, bijgewoond door de gehele buitenlandse pers en geflankeerd door honderden militairen met de mitrailleurs in aanslag, wordt de eerste grote protestbetoging tegen Pinochet. Een beter einde had hij zich niet kunnen wensen!
