Toen Leonora Carrington in 2011 stierf op 94jarige leeftijd schreef de New York Times “we betreuren het heengaan van één van de meest originele en visionaire Britse kunstenaars en schrijvers van de 20e eeuw”.
De Mexicaanse journaliste en schrijfster Elena Poniatowska publiceerde in 2012 een intrigerende roman over haar ongelooflijke leven. Ze woonden beiden in Mexico City en waren gedurende 50 jaar bevriend. Het is geen beschrijvende biografie geworden maar een amalgaam van feiten uit Leonora’s levensloop, beschouwingen over haar werk en de weergave van conversaties die Leonora voerde. We zijn als het ware bevoorrechte getuigen van de perikelen van de artistieke avant-garde van de eerste helft van de 20e eeuw.
Een handboek voor ongehoorzaamheid
Leonora werd in 1917 geboren als enige dochter van een Engelse textielmagnaat. In haar latere kortverhalen evoceert ze haar jeugd als een gevangenis, een korset van absurde regels waartegen ze reeds als kleuter in opstand komt. Ze weet wat ze wil: “tekenen, schilderen, de kracht die in mij zit vorm geven!”. Geen enkele kostschool kan haar de baas en haar ouders sturen haar ten einde raad naar de kunstacademie. Ze komt er in contact met het surrealisme en maakt in 1937 kennis met de Duitse dadaïst en surrealist Max Ernst. Leonora vertrekt naar Parijs en breekt met haar familie. Ze vertelt haar ouders doodleuk dat ze met de 26 jaar oudere kunstenaar gaat samenwonen. Hij introduceert haar in het surrealistische circuit en ze maakt kennis met Pablo Picasso, Salvator Dali, Marcel Duchamp, Andre Breton, Louis Bunuel en Miro. Ook hier staat ze haar mannetje: dat de meeste surrealisten hooghartige macho’s waren is méér dan een understatement. Ze weigert de rol van “muze”op te nemen en eist haar eigen plaats op als kunstenaar.
Max Ernst ondersteunt en stimuleert haar “hij heeft me opgevoed, ik heb alles van kunst en literatuur van hem geleerd!” en in 1939 komt haar eerste echte surrealistische werk tot stand. Het is een zelfportret, getiteld ”De herberg van de Dawn Horse”. Vandaag hangt het in het Metropolitan Museum of Art in New York. Het heeft reeds alles wat haar werk zo kenmerkt: androgyne wezens, imaginaire dieren, mythische verschijningen.
De waanzin slaat toe
De tweede wereldoorlog staat voor de deur en Max wordt door de Fransen geïnterneerd omdat hij van Duitse afkomst is. Na zijn vrijlating sluiten de Duitsers hem opnieuw op: de nazi’s beschouwden de surrealisten als “ontaarde kunstenaars” en dus als staatsgevaarlijk.
Leonora probeert hem vrij te krijgen en vlucht met vrienden richting Spanje. Door uitputting, ondervoeding en stress sukkelt ze in een depressie en wordt opgenomen in een kliniek voor geesteszieken. In de novelle ”Beneden” geeft ze een hallucinant verslag van de behandeling die ze daar krijgt en ze slaagt er in om de psychotische gemoedsgesteldheid die haar toen in de ban had op een begrijpelijke manier te beschrijven.
Haar ouders verschijnen terug op het toneel en willen haar met de hulp van een bewaakster en nazi-verpleegkundige(!) via Lissabon naar Zuid-Afrika laten overbrengen. Leonora kan haar begeleiders verschalken en vraagt asiel aan in de Mexicaanse ambassade in Lissabon. Ondertussen is Max Ernst met de hulp en het geld van de Amerikaanse kunstverzamelaar Peggy Guggenheim ook in Lissabon beland. Zij ontmoeten elkaar daar toevallig maar Max is - meer uit pragmatisme dan uit liefde - met Peggy getrouwd en het zal nooit meer goed komen tussen hen.
Renato Leduc, een Mexicaans diplomaat en vriend van Pablo Picasso, stelt zich garant voor Leonora. Ze trouwen om de visumaanvraag te versnellen en schepen in naar New York. In het zog van Peggy Guggenheim was deze stad toen hét toevluchtsoord voor veel kunstenaars en surrealisten. Leonara ontmoet er vele bekenden van vroeger en ze begint opnieuw te schilderen. Ze participeert in een overzichtstentoonstelling in het Museum voor Moderne Kunst en ze waagt zich aan een toneelstuk en een roman. Ze blijven er tot ze in 1942 naar Mexico kunnen vertrekken.
De Mexicaanse jaren
Leonora is 25 jaar oud als ze samen met Renato in Mexico City arriveert. Ze heeft reeds méér meegemaakt dan gewone stervelingen in een heel leven ervaren en haar artistieke carrière moet nog haar hoogtepunt bereiken! Renato en zij gaan als vrienden uit elkaar en ze hertrouwt met de Hongaarse fotograaf Emeric Weisz, bij wie ze tot zijn dood blijft.
De Westerse cultuur met haar materialisme en rationalisme heeft haar nooit aangesproken. Mexico was voor haar als thuiskomen: het occulte, de mythologie met de horrorverhalen, de mensenoffers en de spiritualiteit waren meer in overeenstemming met haar temperament en opvattingen. Daar heeft ze haar meest beklijvende werken gemaakt: kleurrijke overweldigende schilderijen, monumentale bronzen sculpturen, meterslange wandschilderingen.
Ze bleef tot op hoge leeftijd haar rebelse aard trouw: in 1968 vertrok ze een jaar uit Mexico uit protest tegen het neerslaan van de studentenbetogingen. Ook bij haar terugkeer bleef ze de studenten in het openbaar steunen. Hieruit blijkt nog maar eens dat revolte het ware leven is!
Elena Poniatowska “Leonora”2012 Orlando Uitgevers, Utrecht.
Leonora Carrington “De ovale dame”verhalen,1983 Meulenhof Ceder Editie
Leonora Carrington “Een dove oude dame”roman,1985 Meulenhof Amsterdam
