De Duitse taal en cultuur zijn voor veel Belgen een gesloten boek. Dat is méér dan jammer, er zijn ontelbare pareltjes te rapen bij onze Oosterburen. De bekroonde miniserie “Der Turm”- grote winnaar bij de “Grimme Award” 2012 - de Oscars van de Duitse televisie, is net uitgebracht als DVD-box met Nederlandse ondertiteling. Uwe Tellkamp, de schrijver van het boek waar de serie op gebaseerd is, weet waarover hij praat. Geboren in 1968 in Dresden nam hij zelf vrijwillig dienst in de Nationale Volksarmee. Hij werd aan de universiteit geweigerd wegens “politieke onbetrouwbaarheid” en tijdens de omwenteling van 1989 gearresteerd. Hij ging opnieuw studeren voor arts en kreeg in 2008 voor zijn roman de prestigieuze Duitse Boekenprijs.
De film dompelt ons drie uur lang onder in het Dresden van 1982, zeven jaar voor de val van de muur. De belevenissen van de familie Liefers staan centraal. Zoon Christiaan wil medicijnen studeren en om zijn kansen te verhogen ziet hij zich genoodzaakt om “vrijwillig” extra militaire diensttijd te kloppen. Door de vele zinloze oefeningen en de hemeltergende bureaucratie begint hij te twijfelen aan het systeem waar hij tot dan toe achter stond. Vader Richard, chirurg en in de running om afdelingshoofd te worden in zijn ziekenhuis, heeft een buitenechtelijke verhouding en wordt door de Stasi onder druk gezet om informant te worden. Oom Meno, redacteur bij uitgeverij Hermes, probeert, tegen de strenge DDR-censuur in, zoveel mogelijk te redden van de oorspronkelijk ingestuurde manuscripten. Moeder Anne moet met lede ogen toezien hoe haar familie door de gebeurtenissen dreigt uiteen te vallen. Niet alle personages zijn even sympathiek - het kontgedraai van Richard om iedereen te vriend te houden is bijwijlen degoutant - maar het komt de geloofwaardigheid ten goede. De serie geeft een vrij realistisch beeld van de toenmalige DDR waar de meesten hun leven zo goed en zo kwaad mogelijk probeerden op te bouwen, schipperend tussen de eisen van het regime en hun eigen noden en verlangens. Het verhaal blijft boeien en is zeker het bekijken waard, mede door het puike acteerwerk.
De serie kende een gigantisch succes in Duitsland. Het toneelstuk dat van de serie gemaakt werd lokt overal volle zalen en de rondleiding in Dresden, langsheen de filmlocaties is maanden op voorhand volgeboekt. Bijna 25 jaar na de val van de muur is de tijd blijkbaar rijp om op een genuanceerde manier terug te blikken op het eigen verleden.
Het Oosten tegenover het Westen
De Oost-Duitse schrijver Landolf Scherzer werd geboren in Dresden in 1941. Na zijn studies journalistiek in Leipzig begon hij zijn loopbaan bij de “Neue Berliner Illustrierte”, het grootste DDR weekblad uit die periode. Door zijn kritische reportages kwam hij in aanvaring met het systeem en werd hij ontslagen. Hij liet zich echter niet intimideren en trok zich vanaf 1975 uit de slag als freelance reporter. Ondanks zijn reputatie kreeg hij de toestemming om de eerste partijsecretaris van het gehucht Bad Salzungen vier weken lang te volgen en er ongecensureerd verslag van uit te brengen. Dat resulteerde in het onthullende boek “Der Erste” dat in 1988 verscheen. Hierin brengt Scherzer op minutieuze wijze verslag uit van de sisyfusarbeid van Hans-Dieter Fritschler, de eerste partijsecretaris die zich te pletter werkt om de problemen van de mensen op te lossen. We kunnen voor de eerste keer kijken achter de schermen van een vermolmd partijapparaat, waar de vele idealisten het moesten afleggen tegen de profiteurs, de bureaucraten en de meelopers. We krijgen bijna medelijden met de secretaris die tegen beter weten in maar blijft proberen. De leiding van de SED probeerde delen van de oplage zelf op te kopen om te verhinderen dat het publiek het zou lezen. Tevergeefs, het boek beleefde herdruk na herdruk!
Scherzer zou echter Scherzer niet zijn moest hij het daar bij laten: vijf jaar later - de muur is ondertussen gevallen - beweegt hij hemel en aarde om een nieuwe reportage te maken. Ditmaal volgt hij vier weken de pas verkozen CDU-politicus Baldus in hetzelfde gehucht. Heel toepasselijk krijgt dit werk “Der Zweite” als titel mee. De nieuwe bestuurder ontpopt zich tot een hardwerkend en integer man. Aanvankelijk is hij een vurig voorstander van de vrije markt, maar hij verliest al vlug zijn illusies wanneer hij geconfronteerd wordt met dreigende mijnsluitingen, torenhoge werkloosheid, woningnood en problemen met daklozen. Hij moet ook afrekenen met weerzinwekkende speculanten en bedriegers die snel hun graantje willen meepikken. Als schoolvoorbeeld wordt de Amerikaan Werner opgevoerd die zogezegd een groot concern vertegenwoordigt, dat wil investeren in de regio. Vooraleer dat echter kan gebeuren moet de gemeente hem eerst een voormalig natuurgebied verkopen voor een symbolische mark en het bouwrijp maken zodat er een fabriek met werk voor 700 arbeiders kan verrijzen. Wanneer de gemeenteraad hierop ingaat, ondanks het protest van de milieubeweging en enkele alerte linkse politici, verdwijnt dhr. Werner gezwind met de noorderzon. Natuurlijk nadat hij eerst het betreffende industrieterrein met een gigantische winst heeft doorverkocht!
De DDR had niets te winnen bij een verenigd Duitsland, wat de deelnemers aan de Leipzig-demonstraties, die uiteindelijk tot de val van de muur leidde, maar al te goed wisten, zij vroegen niet om de opheffing van hun land, wel om echt socialisme.
Duitse miniserie “Der Turm” regie Christian Schwochow - Landolf Scherzer “De eerste en de tweede” Uitgeverij Epo 1999
