Het valt vandaag moeilijk te begrijpen dat een goede tachtig jaar geleden een golf van enthousiasme en strijdbaarheid doorheen de Europese arbeidsklasse rolde. De Russische revolutie had de doodsklokken ingeluid voor het kapitalisme en het socialisme was binnen handsbereik. Maar de leidinggevende figuren van de Europese arbeidersbeweging dachten er anders over. Ze vreesden de revolutie. In Duitsland, waar vijf opeenvolgende algemene stakingen het land lam legden, werden Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht koudbloedig vermoord in opdracht van de SPD-leiding. In plaats van socialisme, kwam met Hitler de zwartste reactie aan de macht, in plaats van een wereld van vrede en voorspoed kwam Wereldoorlog II.
Met de bevrijding traden in de meeste Europese landen linkse regeringen aan, niet zelden versterkt door de Communistische Partij. Ook toen dachten velen dat het socialisme achter de hoek gluurde. Maar de socialistische leiders lieten de macht over aan het kapitaal en verleenden het wereldkapitalisme een nieuwe ademruimte. Ook gedurende de economische opleving van de daaropvolgende vijfentwintig jaar bleef het socialistisch perspectief in de hoofden van velen. In ‘ontwikkelingslanden’ traden ‘communistische regeringen’ aan (Mao, Castro ), in mei 68 stond Frankrijk aan de rand van de socialistische revolutie, in Portugal ’74 titelde de Financial Times dat het kapitalisme dood was in Portugal, in Chili had Allende, die zichzelf als marxist bestempelde, de presidentsverkiezingen gewonnen Ook België liet zich met de Koningskwestie, de Grote Staking tegen de Eenheidswet (60-61) en de wilde stakingsgolf in het begin van de jaren ’70 niet onbetuigd. Nee, socialisme bleef continu op het hoofdmenu staan, en dat veranderde niet in de daaropvolgende crisisjaren van ’74-75 en ’80-81.
De economische opleving van de jaren ’80, de val van het stalinisme aan het eind van dat decennium en de nieuwe boom van de jaren ’90 hebben het socialistisch perspectief evenwel een grote oplawaai bezorgd. Wie vandaag spreekt over socialisme, wordt vanachter de schouder getaxeerd op de plaats waar zijn vliegende schotel staat. Socialisme hoort thuis in hetzelfde vocabularium als ‘grammofoonplaat’, ‘telexmachine’, ‘stoommachine’ of ‘jarretelles’. Hetzelfde geldt voor ander socialistisch jargon zoals ‘kameraad’, ‘proletariaat’, ‘arbeidersklasse’ etc. De enige plaatsen waar je die termen nog hoort zijn socialistische bastions, vakbondskernen en de gespecialiseerde financiële pers.
Socialisme? Maar meneer, we leven vandaag in de digitale economie. De wereld van e-business, het world wide web en ITC. Dat kan goed zijn, maar ondertussen vond begin dit jaar een klassieke socialistische revolutie plaats in Ecuador, vreest Uncle Sam zienderogen een machtsovername door de guerrilla’s in Colombia, ‘dreigt’ na Venezuela ook in Peru een populist met een zeer linkse (socialistische) retoriek aan de macht te komen. Ja, in Latijns Amerika, maar hier? Wel, in de rijke Westerse landen wordt nog niet meteen gezinspeeld op socialisme, maar het kapitalisme staat wel steeds meer onder vuur. Het besef dat alles moet wijken voor de belangen van het grootkapitaal veroorzaakt zowel in de VS als in Europa en Japan steeds meer verzet en kritiek. De politieke uitdrukking ervan weerspiegelt zich op verschillende manieren. Het discours van de presidentskandidaten in de VS is veelzeggend: de kandidaten die de meest sociale accenten leggen, hebben het meest succes. In Griekenland nam de rechtse oppositie de socialistische regering op de korrel vanwege haar aanvallen op de sociale verworvenheden. In Frankrijk gaat Chirac dezelfde toer op. De wereld op zijn kop! In België profiteren de Groenen van hun anti-establishment en ja, anti-systeem houding, niet de SP, de rode draad met de vorige regering, die in de peilingen verder blijft zaken, ondanks haar electoraal dieptepunt bij de laatste verkiezingen.
"Het maatschappelijk zijn bepaalt het bewustzijn". Deze stelling van Karl Marx is nog altijd brandend actueel. Want zie je, socialisme is geen concept, uitgewerkt in studiekamers van intellectuelen. Socialisme is geboren uit de noodzaak te vechten tegen de onrechtvaardigheden en de onmenselijkheid van het kapitalisme. De strijd kwam eerst, het concept later. Gebeurtenissen (economische groei, val van het ‘communisme’) hebben het bewustzijn onder de werkende bevolking teruggeslagen. Daarom komt bij velen de terminologie die we in dit blad blijven gebruiken oubollig over. Nieuwe gebeurtenissen zullen het bewustzijn opnieuw doen veranderen. En dat hoeft niet geleidelijk te gebeuren. Een nieuwe crash, een nieuwe oorlog, ja, een nieuwe Dutroux kan morgen al voor een omslag zorgen.
1 Mei is dan ook geen herdenkingsfeest van vervlogen gevechten. Het is hét strijdfeest voor een betere wereld voor morgen. Of is er geen onrechtvaardigheid meer in de wereld misschien?
