"SP springt van socialisme naar sociaal-democratie" bloklettert De Standaard van 16 mei n.a.v. een interview met Norbert Debatselier, motor achter het Toekomstcongres. We moeten bekennen dat we met Vonk te weinig aandacht hebben geschonken aan de voorbereiding van dit congres. De belangrijkste reden is dat de basis van de partij o.i. veel te laat en te weinig werd betrokken in de voorbereidingen. Enkele honderden bladzijden tekst en 700 resoluties diepgaand bediscussiëren vergen meer voorbereiding dan federale hoorzittingen en afdelingsvergaderingen op amper één maand voor het congres. Toch werden 1.019 amendementen ingediend, waarbij vooral de onverbloemde erkenning van "de markt", een eufemisme voor kapitalisme, op zware kritiek stootte. Op het congres zelf sneuvelde de passus "wij erkennen de markt als motor voor economische ontwikkeling" en werd de deur die op een kier werd gezet voor een federalisering van de sociale zekerheid terug dichtgetrapt. Nu, ja, bijna.
Nieuw profiel
Met het Toekomstcongres wou de SP zich duidelijk herprofileren als progressieve, ecologische en sociale partij. Geen sinecure na tien jaar regeringsdeelname. Toch kunnen we onze ogen niet sluiten voor een veel hogere aanwezigheid van jongeren dan traditioneel het geval is. Dit is vooral het resultaat van Rosa, een project onder leiding van Steve Stevaert om nieuw bloed aan te trekken. De populaire burgemeester van Hasselt mag dan van herkomst middenstander zijn, zelfs hij gaf in zijn toespraak toe dat "marxistische stellingen" niet verkeerd waren. De SP-top wil duidelijk af van wat ze een "oubollig imago" noemen en begrippen als nationalisatie, planeconomie en ja, "socialisme" uit haar vocabularium geband zien. Toch blijven de oude vormen en gedachten van het socialisme nog hardnekkig doorsijpelen, tot spijt van wie het benijdt.
Het is eigenlijk nogal komisch dat een partij die reeds tien jaar medeplichtig is aan een neoliberaal beleid, met privatiseringen van alles wat privatiseerbaar is (lees winstgevend), loonstoppen en indexsprongen, afbraak van sociale bescherming en deregulering van de arbeidsmarkt plotseling verklaart het marxisme af te zweren. Eerlijk gezegd is wat uit de bus kwam op 16 en 17 mei "progressiever" dan het regeringsbeleid van de laatste tien jaar. Nu, ja, de coalitie, nietwaar?
Hervormingen
Uiteraard zijn we de laatsten om hoera te roepen bij het betonneren van de verrechtsing van de laatste jaren in een nieuw ideologisch manifest (ook al mag het niet zo genoemd worden), maar we doen ons best om ons te concentreren op de positieve zaken en die waren er ook: halvering van de werkloosheid tegen 2003 op basis van een vierdagenweek (hoewel we niet akkoord gaan met de concrete invulling ervan en blijven argumenteren voor een ondubbelzinnige arbeidsduurvermindering tot 35 of 32 uren met loonbehoud), stemrecht met opkomstplicht voor migranten die langer dan vijf jaar in België wonen, ontmanteling kerncentrales (op termijn??), uitbouw van 50.000 ha natuurreservaat en uitbreiding van bosbestand met 50.000 ha, lasten op arbeid verschuiven naar vermogen (op voorwaarde dat dit niet de "sociale lasten" betreft), depenalisering van eigen gebruik van cannabis, sociale zekerheid blijft federaal.
Er zitten dus een reeks positieve hervormingen in het partijprogramma, maar de vraag is hoe ze zullen gerealiseerd worden. Voorts is het niet slecht dat de SP meer aandacht schenkt aan thema's die traditioneel slechts in de marge of helemaal niet werden behandeld (vrouwen, ecologie, migranten, homo's, justitie,...), maar dit ging gepaard met een afzwakken of gewoonweg stilzwijgen van thema's die centraal zouden moeten staan: flexibiliteit, deregulering, sociale afbraak, bedrijfssluitingen, enz.
De grote zwakte van de nieuwe "Bijbel" is dat ze volledig gebekt is naar de vogels die ze zingen: pragmatici, wiens wereldbeeld gedetermineerd wordt door impressies en dat niet berust op een wetenschappelijke analyse van de maatschappij. Met andere woorden: het SP-congres gooide de oude ideologie van '74 grotendeels overboord, maar deze werd niet vervangen door iets nieuws. De markt, ja. Maar dan gecorrigeerd. En geen monopolies of kartels alstublieft. En een wereldbelasting op de speculatie. Na! Bij het lezen van zoveel wishful thinking krult er toch een glimlach rond onze lippen, omdat schaterlachen niet betaamt.
Sterft gij oude vormen en gedachten
Met deze zin uit de internationale werd gedoeld op de kapitalistische vormen en heersende waarden, iets waarbij de SP zich vandaag neerlegt. Het volgende toekomstcongres wordt pas voorzien tegen 2010 (wat een planning!), maar het zou ons verwonderen indien de huidige teksten het langer dan een paar jaar uithouden. Maar eerst voor alle duidelijkheid: het ideologisch congres van '74 mondde niet uit in een marxistisch handvest. In feite stond de BSP toen in theorie voor een soort van staatskapitalisme, waarbij de overheid bepaalde sleutelsectoren van de economie moest nationaliseren. Een "gemengde economie" dus, waarbij de staat een flinke vinger in de pap zou hebben. Marxisten staan ook voor de nationalisatie van de sleutelsectoren (niet van het frietkot om de hoek - dus zijn we ook voor een "gemengde economie"), maar onder arbeiderscontrole en zelfbeheer. We staan voor een uitbreiding van de democratie op economisch vlak: de arbeiders (of werkende bevolking) bepalen zelf wat, waar, hoe en hoeveel geproduceerd wordt. En we hebben geen illusie in de mogelijkheid om een dergelijk project binnen de nauwe nationale grenzen te realiseren. Socialisme kan enkel werken op internationaal vlak.
De markt werkt niet!
Maar goed, terug naar de markt. De reden waarom in '74 de partij naar links bewoog is omdat het kapitalisme in ernstige moeilijkheden verkeerde. Bretton Woods (de Gouden Standaard, waarbij wereldwijd vaste wisselkoersen heersten) werd in 1971 losgelaten, inflatie stak de kop op en in '74 brak een wereldrecessie uit met een explosie van de werkloosheid als gevolg. Hoewel in de laatste 25 jaar reeds heel wat overproductiecapaciteit werd afgebouwd en de kapitalisten hun rentabiliteit op de kap van de arbeiders wisten te verhogen, zijn de structurele problemen waarmee het systeem zit nog steeds aanwezig en zelfs verergerd.
De opleving van de jaren '80 en '90, op de recessie van 1990-92 na, gekoppeld aan de ineenstorting van het stalinisme en het daarbij gepaard gaande ideologisch offensief van de internationale burgerij tegen alles wat ook maar riekt naar socialisme verklaart de draai naar rechts van de internationale sociaal-democratie, thans bezegeld op het Toekomstcongres van de SP. Het congres had echter beter de naam Verledencongres genoemd, want de klassieke kapitalistische crisis heeft op spectaculaire wijze opnieuw de kop opgestoken in Azië, en je kan er donder op zeggen dat het geen drie jaar zal duren vooraleer ook wij met de gebakken peren zitten. "De markt" zal niet langer als "vanzelfsprekend" worden beschouwd wanneer ze ineenstort. Want vergis je niet: een serieuze recessie kost al gauw enkele procenten negatieve groei en enkele honderdduizend werklozen meer. De roep naar overheidstussenkomst en de actualiteit van het marxisme zullen de honderden pagina's goede bedoelingen van het Toekomstcongres naar de prullenbak van de geschiedenis verwijzen.
"De markt" wordt gedomineerd door kartels en monopolies, iets waartegen de SP zich verzet. 100 Multinationals controleren 90% van de wereldhandel. Dit is de reële wereld waarin we leven. Dagelijks wordt 70.000 miljard frank in vreemde valuta omgezet, geeft de SP toe. Slechts een minuscuul deel hiervan wordt gebruikt voor echte handel, de rest is speculatie. De SP wil hier een wereldbelasting op heffen en investeren in "een wereldwijd sociaal model". En dan worden marxisten verweten niet met beide voeten op de grond te staan. Een simpele vraag: hoe zal die belasting worden geïnd? De SP slaagt er nog niet in na tien jaar regeringsdeelname een vermogensbelasting in te voeren in België (omdat dit niet kan of mag van Europa), maar komt nu doodleuk af met een wereldbelasting op speculatie.
De utopie van de "pragmatici"
We willen uiteraard deze goed bedoelde voorstellen niet in het belachelijke trekken, ook al is de verleiding zeer groot. Maar de hamvraag is: hoe kunnen de progressieve hervormingen die in de documenten staan concreet ingevuld worden binnen de contouren van het kapitalisme, oeps, de markt? Neem nu de arbeidsduurvermindering. Nog geen jaar geleden liet Tobback een afkeurend gebrom horen over de invoering van de 35-urenweek in Frankrijk. "Brengt de concurrentiepositie van Frankrijk in gevaar" luidde het. "Kan enkel op Europees vlak en dan nog..." Inderdaad, en dan nog. Wat met onze concurrentiepositie tegenover de VS en Japan? De Amerikanen werken tot 50 uur per week tegen een loon die miljoenen doen aanschuiven voor gaarkeukens! IBM laat zijn programma's schrijven door Indiase informatici die werken aan 12.000 frank per maand. Hoe kunnen we optornen tegen die gasten in de geïntegreerde wereldeconomie". Ofwel volgt men de logica van het systeem, ofwel niet. Maar als men ze volgt, moet men dan niet afkomen met zaken die haaks tegen die logica ingaan. Een sociaal gecorrigeerde markteconomie was mogelijk tijdens de naoorlogse economische expansie. De crisis van '74-75 heeft stap voor stap die sociale correcties beginnen afbouwen. En erger staat voor de deur: de Euro, de naderende recessie. Tegen zoveel kapitalistisch geweld zijn de huidige SP-congresteksten niet gewassen. Neen, kameraden, we moeten niet geloven wat onze klassenvijand ons al jarenlang probeert in te hameren: dat het socialisme verouderd is of dépassé. Hoe kan trouwens iets dépassé zijn die nooit bestaan heeft? Het socialistisch ideaal kan worden opgespeurd tot in de teksten van de eerste christenen (ja, Jezus was een communist), in Utopia van Thomas Mores van 1513. Ja, het is nog vééél ouder dan je denkt. Alleen waren de technologie en de productiemogelijkheden niet ver genoeg ontwikkeld om tot een socialistische samenleving te komen. Vandaag wel. Het zou de SP niet misstaan het socialistisch ideaal in zijn manifest te bewaren. Niet als utopie voor een verre toekomst, maar als zeer pragmatisch paardenmiddel om de problematiek van vandaag op te lossen.
