Luchtvaartmaatschappij Ryanair heeft aangekondigd de komende zes weken bijna 2.000 vluchten te schrappen, zo’n 40 tot 50 vluchten per dag. Officieel heet het dat het bedrijf te kampen heeft met vertragingen, stakingen van de luchtverkeersleiding in Frankrijk, weersomstandigheden en een aangepast vliegschema van piloten en cabinepersoneel. Dat is echter allemaal een rookgordijn.
De echte reden is jaren van wanbeheer en intimidatie van zijn personeel. Dit heeft nu geleid tot een massale uittocht van zijn piloten, die hun heil elders gaan zoeken. Niet alleen de piloten zijn het beu, maar volgens onze bronnen zijn ook belangrijke figuren in ‘crewing’ (personeel dat instaat voor de planning van de werkroosters) opgestapt. Ook Chief Pilot Ray Conway, een van de belangrijkste figuren binnen Ryanair, heeft zijn ontslag aangeboden.
Wat is er aan de hand? Het is juist dat Ryanair van de Ierse luchtvaartautoriteit de verlofkalender vanaf volgend jaar in lijn moet brengen met het gewone kalenderjaar. Het moet daarom de opgebouwde vakantiereserves voor het einde van het jaar wegwerken. Dit is echter een halfslachtige verklaring, zoals ook duidelijk gemaakt is door IALPA, de Irish Air Line Pilots' Association. De volledige technische uitleg is te vinden op haar website en het volstaat hier de conclusie aan te halen:
“Als uitleg voor het significante niveau van annuleringen van vluchten, wijst Ryanair op de noodzaak om verlof aan piloten te verlenen in de 7 maanden vanaf de ‘oude kalenderdatum’ van 1 april, alvorens overgegaan wordt op de normale datum van 1 januari. Dit lijkt een vreemde en onhoudbare verklaring, omdat er geen EASA-vereiste [European Aviation Safety Agency - Europees Agentschap voor de veiligheid van de luchtvaart] met betrekking tot verlof is in de FTL-regelgeving [Flight Time Limitations - regeling inzake de vlucht- en diensttijdbeperkingen en de rusttijden]. Het is even onvoorstelbaar omdat ze al minstens twee seizoenen op de hoogte zijn van de nieuwe regelgeving om hun huis op orde te stellen.”
“Ryanair zegt ook dat het probleem ongeveer 6 weken zal duren. Dit is handig, want na deze periode treedt het winterschema in voege en is minder personeel vereist. Het werkelijke probleem is dan ook een tekort aan vluchtbemanning.”
De Ierse pilotenvakbond toont hierna ook met harde cijfers aan dat er een ware exodus van piloten aan de gang is, 700 in het voorbije financiële jaar. Waarom zou je ook blijven werken voor een maatschappij waar je als ‘werknemer’ vrijwel geen rechten en geen vast contract hebt? Het is intussen geen geheim meer dat de meeste piloten bij Ryanair niet direct voor het bedrijf zelf werken, maar via een heuse omweg ‘zelfstandig’ zijn.
Dat werkt zo: als piloot word je als een van de directeuren aangesteld van een Iers bedrijfje, een zogenaamde limited. Het bedrijfje heeft ook een aantal andere directeuren, eveneens piloten. Dit bedrijfje en de piloot sluiten samen een contract met een Britse bemiddelaar, gewoonlijk Brookfield Aviation. Deze bemiddelaar krijgt opdrachten van Ryanair en huurt daarvoor de piloot in via het bedrijf waar hij directeur van is. Ryanair betaalt de bemiddelaar, die op zijn beurt via een Ierse accountant het Ierse bedrijfje betaalt, waar de piloot een van de directeuren is.
Otjan de Bruijn, bestuurslid van de Nederlandse pilotenvakbond VNV, stelde hierover in het tijdschrift Trouw:
“De arbeidsverhouding is zo complex om te voorkomen dat piloten worden gezien als werknemer. Ryanair doet dit om de arbeidskosten zo laag mogelijk te houden. Door te doen alsof hun piloten ondernemers zijn, hoeven ze hen niet door te betalen bij ziekte. Ook betalen ze geen andere werkgeverslasten, zoals pensioenpremie. En het stelt Ryanair in staat om zo weinig mogelijk belasting te betalen.” (25 februari 2017)
Dit lijkt erg op wat in de bouwsector en tegenwoordig tal van andere sectoren al een tijd aan de gang is: schijnzelfstandigheid. In werkelijkheid is de arbeidsverhouding zoals die in loondienst, want uiteraard kunnen de piloten alleen voor Ryanair vliegen en worden ze zo ook ingeroosterd, net als piloten die vast in dienst zijn.
Je wordt alleen betaald voor de uren die op het rooster staan. Als er vertraging is, krijg je niets. Bepaalde periodes moet je ‘standby’ staan, maar daar staat geen vergoeding tegenover als je niet wordt opgeroepen. Ook bij ziekte komt er geen geld binnen. Voor het uniform moet betaald worden. Het hoort er allemaal bij als je zelfstandig ondernemer bent, zo is de redenering van Ryanair.
Je ziek melden is voor eigen rekening en risico, maar wordt de piloot wel kwalijk genomen. Wie meer dan vier dagen verspreid over twaalf maanden ziek is geweest, wordt op het matje geroepen. Logisch dan ook om je niet ziek te melden en gewoon te gaan vliegen als je niet 100% fit bent. Het hoeft geen betoog dat dit niet optimaal is voor de veiligheid.
Dit soort wantoestanden is al jaren aan de gang en het is dan ook verfrissend dat er eindelijk wat tegenwind komt. Een paar dagen geleden waren er in Dublin zelfs drie bijeenkomsten van meer dan 120 piloten om te beraadslagen hoe het nu verder moet. Dit is ongezien binnen Ryanair, waar geen collectief orgaan bestaat dat de werknemers vertegenwoordigt. Er zijn geruchten over een staking, al zou de coördinatie hiervan zonder vakbond en een verdeeld personeelsbestand over heel Europa met verschillende contracten zeker niet evident zijn.
Hoe dan ook, dit kan een belangrijk keerpunt zijn binnen de Europese luchtvaart. Michael O'Leary, CEO van Ryanair en bullebak extraordinaire, houdt ervan zijn piloten openlijk belachelijk te maken en boycot consequent elke poging tot collectief onderhandelen, maar moet nu een toontje lager zingen. Onlangs zagen we in het Verenigd Koninkrijk ook de staking van Britse piloten van Thomas Cook. De historisch gezien conservatieve en geprivilegieerde luchtvaartsector gaat turbulente tijden tegemoet en ontsnapt niet aan de kapitalistische cyclus van crisis.
