Half juli bestormden zo’n 250 spuitgasten het stadhuis in Amsterdam. Wat was de reden? Een oplaaiende brand, een gapende scheur in de voorgevel, een gevaarlijke gaslek? Voor de brandweerlui ging het om iets erger: de leiding van de stad had net voorgesteld de pensioenleeftijd voor het uitrukkende personeel te verhogen van 55 jaar naar 65 jaar.
Het ging om een weloverwogen actie van de brandweer die zo een maatregel niet dulden. De reden voor deze ongelooflijke asociale maatregel is zo versleten als een oude vod: “Er is een put in de begroting.” Een brandweerman beschrijft de actie:
“Het was zeker een geslaagde actie, de sfeer die in de lucht hing was ongelooflijk. Er waren behalve brandweermannen uit veel gemeentes vertegenwoordigers van het GVB en de ambulance, wat de sfeer nog beter maakte. In september worden de acties radicaler. Iedereen van ons is er klaar voor en we gaan voor de overwinning!”
Deze actie is een mooie getuigenis van de omslaande sfeer in Nederland. Na de zure oprispingen met Pim Fortuyn en zijn liberaal racistische volksverlakkerij, na de overwinning van rechts met de kamerverkiezingen twee jaar geleden en de vorming van de regeringen Balkenende, blijkt Nederland te ontwaken tot massale sociale actie en een vernieuwde kritische geest.
Einde overlegtraditie
Hoe komt dat? De nieuwe Balkenende regering die twee jaar geleden de teugels in handen nam, staat voor een hard beleid van besnoeiingen in de openbare uitgaven en schaamteloze ontrafeling van allerlei sociale akkoorden. Het eerste grote sloopwerk betrof de ziekteverzekering of de WAO zoals dat bij onze noorderburen heet. Dan volgden de lonen. Loonopslag werd voor twee jaar bevroren tot in 2005. Niet toevallig met de goedkeuring van de vakbonden, de FNV op kop. In een raadgevend referendum onder FNV-leden stemde een nipte meerderheid op aanraden van hun landelijk bestuur knarsetandend voor de loonmatiging.
De vakbondstop zit met haar gedachten en gewoontes gevangen in het nabije verleden van overlegcultuur en hoopte door een makke houding tegen de aanvallen van de regering en het patronaat nog iets in de pap te brokken te hebben. Al snel bleek dit een zeer kortzichtige redenering. Zwakheid heeft agressie nooit afgewenteld, integendeel. Zwakheid moedigt de agressie steeds aan. Lodewijk de Waal de man die het FNV leidt, drukte de crisis van het zogenaamde ‘Poldermodel’ als volgt uit:
“In de overlegtraditie konden we met elkaar dealen. Nu houdt het kabinet vast aan zijn beleid, de werkgevers doen niks, wij moeten bewegen. Ik zit volkomen klem.”
Aangemoedigd door de lauwe vakbondsreactie bevindt het kabinet Balkenende zich op ramkoers. De pensioenen, de prepensioenen en het vroegtijdig uittreden staan in hun vizier. De regering wil het huidige stelsel afschaffen waarin geen belasting wordt geheven op premies voor collectieve regelingen voor prepensioen vanaf het 60ste jaar. Bijgevolg kunnen bedienden en arbeiders dan alleen voor hun 65ste jaar stoppen met werken als ze daar individueel voor sparen. Dit komt neer op een feitelijke verlenging van de pensioenleeftijd en een privatisering en individualisering van de pensioenregeling. De regering rekent er op dat jonge mensen uit het systeem van collectieve regeling zullen stappen omdat ze daartoe verleid worden door de verhoging van hun netto-inkomen als gevolg van de pensioenpremie die ze niet meer betalen. Wanneer dit op grote schaal gebeurt, kapseist het hele stelsel van collectieve regeling voor pensioenen. Toch blijken veel jonge werkers het gevaar wel in te zien. Volgens een enquête van het FNV is 83 precent van de jongeren voorstander van de collectieve regeling. De meerderheid van de ondervraagde jongenen is niet aangesloten bij een vakbond.
Na maandenlange discussies zijn de onderhandelingen tussen het kabinet, de bazen en de bonden gestrand. De grootste bond, het FNV, is dan weer overgegaan tot het houden van een nieuwe raadpleging in juni. Deze keer heeft 97 procent van de leden zich uitgesproken tegen het voorstel van Balkenende. Opmerkelijk was de deelname aan dit referendum. Die lag dubbel zo hoog als één jaar geleden (nu nam 32,46 procent deel). Onmiddellijk hierna ging het FNV over tot het vormen van een actiecomité. Op 2 oktober wordt een grote landelijke betoging gepland. Dit gebeurt hand in hand met de beweging ‘Keer het tij!’ waar 500 organisaties bij zijn aangesloten. In Rotterdam gaan alle bonden op 20 september, de vooravond van Prinsjesdag – dag waarop de begroting wordt voorgedragen – in staking en organiseren er ook een betoging. Syndicalisten discussiëren eveneens over een landelijke stakingsdag later in oktober. De actiebereid is zeer groot in Nederland. Uit een recent onderzoek blijkt dat 70 procent het beleid van het kabinet met betrekking tot de pensioenen afkeurt, terwijl 40 procent zegt ‘zeker’ of ‘waarschijnlijk’ bereid te zijn tot actie! (TNS NIPO onderzoek besproken in het NRC Handelsblad van 03/08/04)
Sociale strijd zit in de lift
Aan de basis is ook een actiecomité opgericht (De maat is vol!) van kritische militanten die de bonden tot meer strijdbare daden en standpunten wil overhalen. De terechte vrees die bij veel linkse vakbondsmensen leeft, is dat het FNV de landelijke betoging slechts opvat als een drukkingmiddel op weg naar een nieuwe onderhandelingsronde waar er uiteindelijk toch wel een akkoord wordt gesloten dat op maat gesneden blijft van het kabinet.
Geen enkel compromis waartoe de vakbondsleiding bereid is, zal de winsthonger van het patronaat kunnen stillen. Het antisociaal offensief stopte zelfs niet bij het zomerreces. In de maand augustus heeft het kabinet beslist dat de collectieve arbeidsovereenkomsten niet meer algemeen zouden gelden voor bedrijven die niet zijn aangesloten bij een patroonsorganisatie die het akkoord heeft gesloten. Dit betekent dat 750.000 mensen niet meer gedekt worden door loon- en arbeidsovereenkomsten!
Verder wil Jacques Schraven – voorzitter van de werkgeversorganisatie – dat men gewoon weer 40 uur per week moet gaan werken, geen loonsverhogingen meer toezegt, vijf vakantiedagen moet inleveren en dat het seniorenverlof op de helling moet. Een Thatcheriaanse wind waait over de polders.
Het zou echter verkeerd zijn te geloven dat het enkel om een ideologisch geïnspireerd offensief gaat van het kabinet. Dit is wat veel prominenten van FNV, PVDA en zelfs SP beweren. Hiermee bedoelen ze dat het niet de economische situatie is van het Nederlandse en Europese kapitalisme die Balkenende noopt tot het huidige beleid. Zijn liberale oogkleppen zouden daarentegen zijn beleid verklaren. Natuurlijk maken het patronaat en de regering gretig gebruik van allerlei leugens over de werkloosheid, vergrijzing, groei enzovoort om de mensen op stang te jagen. Zo probeert Balkenende een maatschappelijk draagvlak te vinden voor zijn beleid. In de grond blijft het echter de kapitalistische winsthonger die haar ijzeren wet oplegt. Ja, ook wij willen dat er een einde komt aan het kabinet van Balkenende. Nochtans zal een nieuwe regering van de PVDA, met of zonder de SP, eveneens geconfronteerd worden met deze ijzeren wet. Een sociaal-democratisch project van sociale hervormingen binnen het systeem zal niet opgewassen blijken om het tij te keren. Een echt socialistisch programma daarentegen dat de nood aan dringende sociale hervormingen verbindt met een drastische ommekeer in de eigendomsverhoudingen en maatschappelijke prioriteiten zal dat wel kunnen.
