“Overshoot”: de grenzen van de kapitalistische groei overschreden.

*Roland Vanderbeke is oud-voorzitter van het technisch comité werktuigkundigen & officier werktuigkundigen ACOD-zeewezen RMT en is lid van het uitvoered bestuur ACOD-Oostende.

Het eerste rapport van de Club van Rome (1972)

Dit rapport had als titel: de grenzen van de groei”. Deze studie op vraag van de “Club van Rome” (zie kadertje) uitgevoerd door een onderzoeksteam van het MIT (Massachusetts Institute off technology) ging over de gevolgen van een aanhoudende wereldwijde economische groei. Hun conclusie: zelfs onder de meest optimistische voorspellingen over de vooruitgang van de technologische kennis kon de wereld de huidige economische en bevolkingsgroei, nog slechts voor enkel 10-tallen jaren aan. Deze grenzen van de groei behelzen de wereld bevolking, landbouw, grondstoffen, industrie, pollutie en hun interactie. Ze stelden dat enkel via een gebundelde gelijktijdige aanpak van de belangrijkste problemen, de mensheid een staat van evenwicht kon bereiken noodzakelijk voor haar overleven. Belangrijk als ze was in een tijd dat dergelijke problemen nauwelijks aan bod kwamen, had deze analyse ook zijn zwaktes. Door voornamelijk te focussen op “groei” als aanstichter van de problemen ondermijnden ze flink hun geloofwaardigheid. Pleiten voor minder groei wanneer een groot deel van de wereldbevolking nog steeds in bittere armoede verkeert overtuigt weinigen en geeft munitie aan de verdedigers van het kapitalistisch systeem om alle analyses van de Club onderuit te halen. Marxisten hebben daar een andere visie op. Zij bepleiten een wereldwijde geplande socialistische economie. Daarin zou zelfs een veel grotere groei mogelijk zijn dan onder het kapitalisme, waardoor binnen korte tijd iedereen ter wereld zou worden voorzien van degelijke huisvesting, voldoende en gezond eten en goede gezondheidszorg en sociale zekerheid. Maar dat zou een ander soort groei zijn dan hetgeen we nu kennen. De vele verspillingen onder het kapitalisme zouden worden aangepakt, van de kleinste anomalieën tot de vele kapitalistische constructies die als parasieten woekeren op de rijkdom die door de arbeiders wordt geproduceerd. Er zouden geen tweehonderd soorten waspoeders meer nodig zijn, er zou veel meer geïnvesteerd worden in de bestrijding van malaria dan in het vinden van nieuwe parfums (nu is het omgekeerd). De parasitaire reclamesector zou teruggebracht worden tot een veel bescheidener informatiesysteem, vergelijkbaar met wat de consumentenorganisaties nu doen. De patenten zouden worden afgeschaft zodat wetenschappers en bedrijven ontdekkingen met elkaar delen. De nieuwste en minst vervuilende technologie zou onmiddellijk over gans de wereld ter beschikking worden gesteld. Dit zou niet alleen mogelijk zijn binnen de grenzen van het milieubehoud, maar ook zorgen voor de geleidelijke regeneratie van de natuur, die het kapitalisme zo schaamteloos heeft geplunderd en afgebroken.

Het tweede Rapport van de Club van Rome (1974 -76)

Had als titel” De Mensheid op een Keerpunt”. Hierin werden de perspectieven van het eerste rapport benadrukt, maar met verdere uitwerking van gevolgen en oplossingen per landen groep. Hun twee belangrijkste conclusies waren (pag. 205/206): geen enkele fundamentele rechtzetting van de wereldtoestand en van de menselijke vooruitzichten is mogelijk zonder een wereldwijde samenwerking in een globale context en met lange termijn aanpak. En als tweede, de kosten niet enkel op economisch en politiek vlak, maar ook en vooral op gebied van menselijk lijden, die het gevolg zullen zijn van vertragingen in het nemen van onmiddellijke beslissingen, worden monsterlijk hoog.

In het epiloog pag. 134/144 lezen we: 1. De huidige crisis is niet tijdelijk, maar weerspiegeld eerder een aanhoudende trend ingebakken in het historisch ontwikkelingsmodel. 2. De oplossing voor deze crisis kan enkel ontwikkeld worden in een globale context met volledige en uitgesproken erkenning van een opkomend wereldsysteem en dat op lange termijn basis. Daartoe is er, naast andere veranderingen, de noodzaak aan een nieuwe economische orde en een globaal verdelingssysteem van middelen nodig. 3. De oplossingen kunnen niet bereikt worden via traditionele middelen beperkt tot een geïsoleerd aspect van het wereldsysteem zoals economie. Wat er echt nodig is, is niet minder dan complete integratie van alle kennis over onze hiërarchische blik op de wereld ontwikkeling. Dat betekent: een simultane beschouwing van alle aspecten van de menselijke ontwikkeling, van individuele waarden en houdingen tot ecologische en omgevingstoestanden. 4. Het is mogelijk deze crisis op te lossen via samenwerking eerder dan via confrontatie, inderdaad samenwerking komt in de meeste gevallen ten goede aan alle deelnemers. De grootste obstakels voor samenwerking zijn korte termijn winsten die afgedwongen kunnen worden via confrontatie. Zelf indien deze winsten van korte duur zijn en ontegensprekelijk lijden tot verlies op langer termijn, is er altijd druk om te gaan voor de korte termijn winsten.

5 jaar later

Gezien de huidige (klimaat) toestanden en hun gevolgen hebben de kapitalistische wereld leiders en hun Stalinistische tegenpolen ( intussen deel van het kapitalisme ) geen enkele rekening gehouden met de wetenschappelijke informatie en aanbevelingen, uit deze rapporten. Dat kunnen ze ook niet gezien het kapitalistisch wereldmodel, gebaseerd op groei voor winsten, onderdrukking, ongelijkheid, uitbuiting, dan op de helling komt te staan. Ook in de later verschenen rapporten van ondermeer het klimaat orgaan van de VN het IPCC, onderschreven door steeds meer wetenschappers uit alle disciplines, werden tientallen jaren genegeerd. Nu dat men schijnbaar het licht heeft gezien, domineert het “ greenwashing “ en zijn de tot nog toe genomen maatregels “to little to late“. Zo investeren nog talrijke landen en ook Europa in fossiele brandstoffen en spreekt men van een voorziene uitbreiding van de luchtvaart met 40 procent ten overstaan van de vóór corona cijfers. De laatste rapporten van het IPCC wijzen op een toename en versnelling van de fenomenen, terwijl de onmiddellijk nodige maatregels uitblijven.

Ecologische “Overshoot“

Zij die denken dat de huidige problemen enkel over klimaatopwarming gaan vergissen zich grondig. We worden immers geconfronteerd met een “ecologische overshoot“, waarin de term “overshoot” er op wijst dat de schade zo erg is dat de natuur niet in staat is ze nog te herstellen. Het globaal plaatje ziet er zo uit:

• Abrupte klimaatwijziging door sterke toename co2 en andere broeikasgassen,met weg smelten poolkappen, gletsjers, permafrost, stijging van de zeespiegel, toename hittegolven, langdurige hevige regens, orkanen, overstromingen, bosbranden, ch4 zuur en stikstof verspreiding.
• Verlies aan “Topsoil” de vruchtbare grondbovenlaag, woestijn vorming, verlies aan landbouwgrond, en zoetwater voorraad.
• Uitputting van de voorraden aan natuurlijke grondstoffen.
• Verzuring van de oceanen met afsterven van plankton, vissen, koralen.
• Verdwijnen van de biodiversiteit met massale sterfte van planten, dieren, bossen, insecten.
• Globale toxiciteit toename, chemische, nucleaire, plastiek pollutie.
• Toename sociaal economische ongelijkheid.
• Toename economische en politieke instabiliteit, stijging van het aantal autoritaire regimes.
• De verschillende symptomen beginnen op elkaar in te werken en versterken elkaar (cross feedback). Exponentiële toename van veranderingen.
• Het bereiken van het “point of no return” waarbij welke maatregels er ook genomen worden ze geen impact meer hebben.

Gevolg: een globale en lokale chaos, een eindeloze strijd om voedsel, drinkwater, grondstoffen, huisvesting, land, brandstof. Met massale migratie, toename van hedonisme, zelfmoorden, moorden, burgeroorlogen en oorlogen, kortweg totale barbarij.

Geen hoop, geen wanhoop, maar actie.Het tweede rapport toont dat de club van Rome vooruitgang heeft geboekt in haar analyse van de problemen en zelfs in het formuleren van een oplossing. Maar nog steeds laat ze na om de correcte naam te geven aan die oplossing: er is dringend nood aan een socialistische planeconomie op wereldvlak. Wie nu nog gelooft dat deze uitdagingen onder het kapitalisme gaan opgelost worden is rijp voor het asiel. Al deze uitdagingen moeten nu en ter gelijke tijd aangepakt: de productie eenheden, de landbouw, vervoer en verkeer, huisvesting, banken en beurzen…Slechts een totale “system change” nu, via een revolutionaire omwenteling, met onteigening van grote bedrijven, banken, verzekering maatschappijen, met een geplande economie in harmonie met de natuur en werknemers zelfbeheer als doel, kan het mensdom nog redden.